Page Text
________________
' શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘનું પાક્ષિક મુખપત્ર
રજી. ન. બી. દો.
પ્રબુદ્ધ જૈન
તંત્રી: મણિલાલ મોકમચંદ શાહ મુંબઈ : ૧૫ એપ્રીલ ૧૫૧ રવિવાર
૧૬ : ૧૦ અંક : ૨૪
(વાર્ષિક લવાજમ . પિયા ૪
;
આજનો માનવધર્મને [ ઓલ ઇન્ડિયા રેડિયે-નાગપુર, શ્રી ભદન્ત આનંદ કૌસલ્યાયનને “grગ સૌ પ જે નામ ' એક વાર્તાલાપ જે. તેને શ્રી ધીરજલાલ ધનજીભાઈ શાહે 'કરે અનુવાદ નીચે આપે છે. ભારત જૈન મહામંડળ વર્ધાથી પ્રકટ થયેલ આ લેખ ધર્મ “સૌર સંક્રાતિ ” નામના પુસ્તકમાં પ્રકટ થયેલ છે.
-તંત્રી ] જે વાત શરૂ શરૂમાં ખૂબ જ સરળ દેખાય છે, તે ઘણું જેને પગ નથી, પણ ચાલી શકે છે, જેનેં કાન નથી પણ કરીને ખૂબ કઠિન હોય છે. દિવસભર “સમાજ' અને “ધર્મ'ની સાંભળી શકે છે, જેને હાથ નથી; પણ અનેક પ્રકારનાં કાર્ય કરી
ચર્ચા કરતાં રહેવું એ સહેલું છે, પરંતુ “સમાજ' કોને કહે છે?' એ શકે છે તે ઇશ્વર છે : - “ધમ કોને કહે છે ?” એ કહેવું સરળ નથી.
છેને આ શીશીમાં શુન્યવાદ–માત્ર શુન્યવાદ. સ્થળે સ્થળે | હા, જે વ્યાખ્યા કરવા ધારીએ તે થઈ શકે. વૃક્ષોના સમૂ- આ પ્રકારની ખાલી શીશીઓ વેચાય જાય છે. અંદરથી આ . ને આપણે 'જંગલ' કહીએ છીએ તેમ વ્યક્તિ એના સમૂહને શીશીએ એકદમ ખાલી છે, છતાં લેકે એ નથી જોતાં કે, કોઈ
“સમાજ ' કહી શકીએ. પરંતુ “ સમાજ ને અર્થે આટલે જ પણ ભવે આ શીશી મોંધી છે. નથી; એથી વિશેષ કાંઈક છે : “ એથી વિશેષ એટલે ?' આપણે , એક વખત કોઈએ પૂછયું: “સ્થામાજી? સાકાર અને નિરાકાર સરળતાથી તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરી શકતા નથી.
વચ્ચે કેટલું અંતર છે ” મેં કહ્યું; “ભાઈ, સૌ પહેલાં લેકેએ સાકાર ' અને ધમ? સામાન્ય અર્થમાં એમ કહી શકાય કે, સમાજ ઇશ્વરની કલ્પના કરી. કેટલાકે કહ્યું: “ બતાવે.” મોટી મુશ્કેલી ને માટે ઉપયેગી નિયમ. તે બસ, ધમ" આ નિયમમાં આવી આવી ઊભી, તમારે તરત કહી દીધું : ઈશ્વર સાકાર ' નહિ, આ ગયે ? ના, તેને અર્થ" આથી પણ વિશેષ છે. રહસ્યવાદી” “ નિરાકાર' છે. ત્યારથી ઈશ્વરને દેખાડવાની તરખટમાંથી હમેશને | . કવિની કવિતાની જેમ “ધ” કેઈની સમજમાં નથી આવ; માટે છઠ્ઠી મળી ગઈ. ” . ' , કે નથી કેઈની પકડમાં આવતે.
* ધર્મના નામ પર, બીજી એક ભયંકર ચીજ બજારમાં વેચાય સરળતાને ખાતર “ધમ''ના બે ભેદ કરીએ. એક ચિંતન : છે, અને તે છે સ્વર્ગ-નરકની કલ્પનાઓ. સ્વર્ગ-નરકની કલ્પનાઓને બીજું આચરણ. આ બન્ને ભેદ વ્યક્તિગત અને સમાજગત હોઈ “ભયાનક' કહીને આડકતરી રીતે મેં “ ઇશ્વર ' ને પણ ભયાનક શકે છે; છતાં ‘ચિંતન'ને પ્રકાર વ્યકિતને અવલંબીને છે; કહી લીધે. આ ઠીક ન થયું. છતાં આ અન્યાયપૂર્ણ દુઃખદારિદ્રયથી આચરાને પકાર સમાજને અવલંબીને. '
ભરપૂર સંસાર તરફ નજર નાખો. સાથે લોકોની એ માન્યતાને ' ધર્મને નામે જે પ્રકારનું ચિંતન બજારમાં વેચાઇ રહેલું પણ વિચારે કે, આ બધું ઇશ્વરે સજજ છે; અને એ માન્યતા આપણે જોઈએ છીએ, તે કેવા પ્રકારનું છે? ખામા-પરમાત્મા પણ કેવી- આ ઈશ્વર “ કરૂણુમય’ છે; “ ન્યાયી' છે ! ' સંબંધી પણ એમાં ચિંતન છે. આપણા કોઈ રોગી-સંબંધી' માટે, ઈશ્વરની ક૯પનાની અપેક્ષાએ સ્વર્ગ-નરકની કલ્પનામાં બીજી બજારમાંથી કોઇ દવાની શીશી લઈ આવીએ, એ શીશી ઉપર એક વિશેષતા છે. સ્વર્ગ-નરકની કલપના નિરાકાર નથી. કોઈ પણ દવાનું કે લેબલ ’ હોય, પણ શીશીમાં કશું ન હોય તે ઘરવાળાં દેશને સારે નકશે મેળવવા માટે તમારે દશ દુકાને આથડવું પડશે; આપણને શું કહેશે? હું કહી શકું કે, “દેવાનુપ્રિય !' એટલે કે પરંતુ આ સ્વર્ગ-નરકના નકશાએ. તમે, સડક પર બેઠેલા દુકાનદાર * મૂખ'. '! ખૂબ જ આશ્ચર્વની વાત છે કે, આત્મા-પરમાત્માની પાસેથી ખરીદી શકશે–ખાસ જર્મનીમાં તૈયાર થયેલાં ! “માનવચર્ચાઓમાં મશગુલ રહેનારાઓ પિતાને દાર્શનિક કહેવડાવે છે; જાતની સંતતિ ચારે બાજુથી ચિરાઈ રહી છે; કઈ ઘાણીમાં પંડિત કહેવડાવે છે.
પિલાઇ રહી છે.” તમે કહેશે કે, આ ચિત્ર ભલે જૂઠા રહ્યા, એક વખત સિલેનમાં એક બાળકને સંસ્કૃતનું એક પુસ્તક પરંતુ તેને જોઇને લેકે પાપ કરતાં ડરે છે. તે શું આપ એક વંચાવી રહ્યો હતે, તેના પ્રારંભમાં મંગલાચર-ઇશ્વમસ્તુતી હતી. 'પણ કાળા બજારના વેપારીનું નામ બતાવી શકશે, જે આ ચિત્રને બાળકે પૂછયું: “ઈશ્વર એટલે શું?” હું શું કહું કે “ઇશ્વર એટલે શું?' જોઈ કાળ બાર કરતા અટક હોય? જો ન બતાવી શકે તેમ તેગે પૂછયું' “ બ્રહ્યા ?” મેં જવાબ આપે તેને ચાર મુખ હે, તે પછી આ ચિત્રો કેને માટે છે? હોય છે. તેણે ફરી પૂછયું: “વિષ્ણુ?” મેં કહ્યું; વિષ્ણુ શેષ- ધમની દુકાનના ત્રીજા પ્રકારને તૈયાર માલ છે, પુરોહિતનાગ પર શયન કરે છે.” તેણે વધુ એક પ્રશ્ન પૂછયે : “મહેશ?” : શહી. વકીલ કોઈ પણ મુકદ્મામાં જિતાડે છે; યા પરાજય અપાવે મેં કહ્યું: “તેના ગળામાં સર્ષની માળાં હોય છે. ” થે ડીવાર પછી છે. ઇશ્વરના આ વકીલેને અધિકાર–આ પુરોહિતને "અધિકાર ખિજાઈને તેણે કહ્યું. તે પછી ઈશ્વર એટલે શું?” હું, તેને ' આથી પણ વધારે છે. તે ધારે તે તમને સ્વર્ગમાં પહોંચાડી શકે ઈશ્વર એટલે શું, એ કઈ રીતે સમજાવું? મેં કહ્યું : ' છે; અને ચાહે તે નરકનું દ્વાર પણે દેખાડી શકે છે.
પગ બિનુ ચલે, સુનૈ બિનુ : કાના, કે 45 , છે એક બાળકની મુસીબત મને યાદ આવી ગઈ. એક બાળક કર બિનુ કમ" કરે વિધિ ના ના.”
હતું. તેના ઘરમાં કોઈ વૃદ્ધ ભૂકિતનું અવસાન થયું. ઘરમાં કઈ
આથી પણ વધારવાનો અધિકાર-આ પુરોહિત
સમજાવું
છું " . તેને
| SR No. | 525936 |
| Book Title | Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1951 Year 12 Ank 17 to 24 and Year 13 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Manilal Mokamchand Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1951 |
| Total Pages | 212 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 22 MB |