Page Text
________________
તા. ૧૫-૭-૫૧
પ્રબુદ્ધ જૈન
|
એ સંત, સુધારક કે રાજકારી સત રચાયેલે હાઇ કાઇ પાક અને જૈન ધર્મના મૂળ નિવાસી જ છે. (વચિ
રાષ્ટ્રભાષા અને ભગવાન મહાવીર - મિબભિન્ન પ્રકારની ભાષા, બાલી, રીતરીવાજ તથા પિશાકને ખવામાં આવતી. બુદ્ધની ધમભાષા તે ભાગધી જ છે. (વચ્ચે કારણે ભારત જેવો વિશાળ દેશ સાંસ્કૃતિક દૃષ્ટિએ એક હેવા “, બુદ્ધ અને જૈન ધર્મના મૂળ સિદ્ધાન્તોને સમન્વય” લે. છતાં, જુદી જુદી જાતિએ અને જૂથોમાં વહેંચાયેલે હાઈ કઈ પંડિત બેચરદાસ જીવરાજ દેશી)] ત્યારે, અન્ય પ્રાંતના લેકે પણ સંત, સુધારક કે રાજકારી નેતાના સંદેશને ધરધરથાપી પણ સમજી શકે એવી એક સર્વ સામાન્ય ભાષા ઉભી બનવામાં હમેશા મેટો અંતરાય નડયા કર્યો છે અને તેમાં પણ કરવા જેમ આજે કેવળ ખડી બેલી હિંદી નહી તથા એરેમુખ્ય કારણ તે ભાષાનું જ છે, ભાષા એ વિચાર અને ભાવના વ્યકત બીક છાપવાળી ઉ૬ નહિ પણ એ બેના આધારે લોકોની જીભે કરવાનું વાહન હે છે જ્યાં એક જૂથ બીજા જૂથની ભાષા સમજી ચડી પ્રચલિત થાય એવા ભિન્નભિન્ન ભાષાના શબ્દો તથા રૂઢિશકતું નથી ત્યાં કઈ પણ ધાર્મિક સંદેશ, સામાજિક સુધ રણ કે પ્રયોગોને સમાવતી-સર્વસાધારણ આમજનતાને, બેલચાલમાં - રાજ્યકારી અનુશાસને સર્વવ્યાપી રૂપ ધારણ કરી શકતા નથી. એથી સરળ થાય તેવી-એક નૂતન રાષ્ટ્રભાષા વિકસાવવાનો પ્રયત્ન છે ભિન્ન ભિન સમાજે એક બીજાને સમજી શકે, પાસે પાસે આવી તેમ ભગવાન મહાવીરે પણ તે કાળમાં,માગધીના આધારે સર્વએક બીજામાંથી લઈ દઈ શકે તેમજ દેશના કોઈ પણ ભાગમાં સામાન્ય ભાષા તરીકે અર્ધમાગધીને આકાર આપ્યું હતું અને એને ઉઠેલા નૂતન સંદેશને ઝીલી જીવન ઘડતર કરી શકે એ માટે બધા પિતાના ધર્મપ્રચારની ભાષા બનાવી હતી. જૂથ વચ્ચે બેલચાલની એક ભાષા હેવી જોઈએ ત્યા તે બધા જ
છે. પણ આકારનો અર્થ એ નહી કે સત્યસમાજના સ્થાપક સમજી શકે એવી કોઈ ભાષા નિમણ થવી જોઈએ. ત્યાં સુધી
સ્વામી સત્યભક્તજીએ જે રીતે આજે માનવભાષા નામ આપી દેશનું અખંડ રાષ્ટ્રપે ઉત્થાન ન થઈ શકે. આવી વિચારસરણી
એક નૂતન ભાષાની સ્વતંત્ર રચના કરી છે એ રીતે મહાવીરે કોઈ માંથી મહાત્માજીએ તેમજ બીજા દેશભકતેઓ સમાજ સુધારણા
નુતન ભાષાની રચના કરી હતી, પણ જેમ મેગલ યુગમાં ભિન્નતેમજ રાજકીય પ્રચાર સાથોસાથ દેશની એક સર્વસામાન્ય
બિન-ભાષાભાષી સૈનિકોની બોલચાલની ભાષામાંથી “ઉદુ' પ્રગટી ભાષા ઉભી કરવા તરફ પણ તેટલેજ પુરૂષાર્થ સેવ્યું છે.
આવી હતી તેમ અર્ધમાગધીને આકાર મળ્યો હોય, યા તે જેમ બહુ પ્રાચીન કાળમાં સર્વસામાન્ય વ્યવહાર માટે સંસ્કૃતને આજે નવસંસ્કરણુકારા ખડી બેલી હિંદીને રાષ્ટ્રભાષાનું પદ અને અધતન યુગમાં અંગ્રેજીને ઉપયોગ થયેલે આપણે જોઈએ આપવામાં આવ્યું છે તે રીતે સર્વસામાન્ય ભાષા બનવાની યોગ્યતા છીએ. પણે તે વિદ્વાને, પંડીત તથા ભણ્યાગા ઉપલા થરના ધરાવતી કોઈ ભાષાને મહાવીરે ધમપ્રચારનું વાહન બનાવ્યું હેય લેકે પુરતી જ એ પ્રચલિત હોઈ સામાન્ય આમ જનતા તે આવા જે પાછળથી અર્ધમાગધી નામ પામી હોય યા તે પ્રચલિત સંદેશથી અપરિચિત જ રહેતી અને જે કંઈ પણ સદેશ અનુવાદ- અર્ધમાગધીને ઉપયોગ કરી એને એમણે એ પદે સ્થાપી હોય. : રૂપે એમના સુધી પહોંચતે તે પણ વચમાં વિકૃત થયા વિના
કે આ બાબતમાં “અર્ધમાગધીનું મૂળ શું હતું? ભાગ્યે જ એના શુદ્ધ સ્વરૂપે પહોંચી શકતે. પરિણામ એ આવતું * * એન સંસ્કરણ-વિકાસ કેવી રીતે થયો?” તેમજ “ એ કંઈ ભાષાકે સમાજમાં સંસ્કૃત અને અસરકૃત એવા બે વર્ગો પડી જતા કા
એના ય
વિકાસમાંથી જન્મ પામી હતી?” કે “એનું વતંત્ર અને તેથી સમાજનું એક અખંડ ઘટકરૂપે ઉથાન થઈ શકતું
ઝરણું ધર્મભાષા બનવાથી વ્યાપક બન્યું હતું?” એ વિષય પર નહિ. રાજકીય કે ધાર્મિક હીલચાલને પણ આ જ કારણે જોઈએ
તે ભાષાશાસ્ત્રીઓ જ પ્રકાશ પાથરી શકે, આમ છતાં આ વિષય તે વેગ મળી શકતે નહિ. આજે પણ આવી જ મુશ્કેલીઓ
પર ભાષાશાસ્ત્રના ઉંડા અભ્યાસી પંડિત બેચરદાસ જીવરાજ આપને નડયા કરી છે. એથી જેમ એ અડચણો દૂર કરવા
તેમના એક પત્રમાં એટલું તે જણાવે છે કે “સંતે પાદવિહાર આજના નેતાઓએ એક અખંડ રાષ્ટ્રભાષા સ્થાપિત કરવાના
કરતા એટલે તેમની જીભ પર એક એવી ભાષા રમતી જે લોકો પ્રયત્નો કર્યા છે તેમ એક કાળે ૨૫૦૦ વર્ષ પહેલાં ભગવાન મહા
સહેજે સમજી શકતા, આ ઉપરથી એક વસ્તુ તે નિર્વિવાદ રીતે વીરે પણ એ જ પ્રયોગ કર્યો હતે અથવા તે એમ કહી શકાય
તરી આવે છે કે મહાવીરે પિતાના વિહારકાળ દરમ્યાન ભિન્નભિન્ન કે એવી રાષ્ટ્રભાષા ઉભી કરવાને મૂળ મંત્ર એમણે જ જગતને
પ્રાંતના લકે સમજી શકે એવી કોઈ સર્વસામાન્ય ભાષાને ઉપપ્રથમ આપ્યું હતું. જો કે ત્યારે સંસ્કૃતને ધમભાષા તથા આંતરમાં
થાગ કર્યું હતું, જેનો હેતુ આજની ભાષામાં કહીએ તે એક એવી તીય વ્યવહાર માટે ઉપયોગ થત, જ્ઞાન-વિજ્ઞાનના પ્રસાર વિકાસ માટે
રાષ્ટ્રભાષા ઉભી કરવાને અને એ દ્વારા એક અખંડ રાષ્ટ્રના પણ એને જ વ્યવહાર ચાલતું, પણ તે કેવળ પડીતની દુનિયા
ઉત્થાનને વેગ આપવાનું હતું, એ જ હોઈ શકે. કારણે કે નાના પુરતું જ હતું. કરોડની આમજનતા માટે તે એ અવ્યવહારૂ
ના | સામંતે તથા નાના મેટા રાજને સ્થાને એમણે એકચક્રી . ભાષા હતી. આથી પ્રથમ ભગવાન મહાવીરે અને બુધે પિતાને
રાજય તરફ પસંદગી ઢળી હતી જેના પુરાવા રૂપે જૈનશામાં ધર્મસંદેશ ઘરઘવ્યાપી બનાવવા લોકભાષાને આશ્રય લીધે
ચક્રવર્તી-વાસુદેવને મળેલું મહત્ત્વ એ છે. હતા અને તેને પસંદેશનું વાહન બનાવી એની પ્રતિષ્ઠા વધારી
પણ આ વિષયના અભ્યાસી પંડિતોનું માનવું છે કે એક મૂકી હતી,
અખંડ રાષ્ટ્ર તરીકે હિંદને કદી કોઈ વિચાર કરતું જ નહોતું અને આમ કે મહાવીરે લોકભાષાની પ્રતિષ્ઠા તે સ્થપી હતી, તેથી મહાવીરે કે બીજા કોઈએ એ યુગમાં એવી રાષ્ટ્રભાષા ઉભી પણ એથી એમને પૂર્ણ સંતોષ નહે. જનતા પિતાની ભાષામાં કરવાનો વિચાર કર્યો હોય એ વસ્તુ શંકાસ્પદ છે. સમજે એટલું જ નહિ, ભિન્ન ભિન્ન ભાષાભાષી લે કે પશુ એક આજના “રાષ્ટ્રના દષ્ટિબિંદુથી જોઈએ તે પંડિતોનું માનવું બીજાને સમજી શકે એવી એક સર્વસામાન્ય-રાષ્ટ્રભાષા ઉભી યથાર લાગે છે અને તેથી મહાવીરના “રાષ્ટ્રની પાછળ કરવાને અને એ રીતે એને વ્યાપક થયેલી જોવાનું એ મને આજની જેમ એક રાજકારણી કે કઈ એ જ સામાજિક હેતુ મનોરથ હતે.
- નું પૂણુ હોય. સત્યના અમર સંદેશને વ્યાપકરૂપે પ્રસારવાની અનુકુ આથી જવારે બુધે કેવળ માગધી ભાષાને જ ઉપયોગ કર્યો ળતા પ્રાપ્ત થાય એવી એમના 'રાષ્ટ્ર' પાછળ કેવળ ધાર્મીિક [ બુદ્ધની ધમ'ભાષા કહેવાતી પાલી એ કોઈ ખાસ ભાષા નથી, પણ દષ્ટિ જ હોય, અને તેટલા પુરતે જ એમણે રાજકીય કે સામાજિક ધર્મના ઉપદેશ માટે વપરાતી ભાષાને પાલી ભાષા તરીકે ઓળ હેતુ રાખ્યું હોય, તેમજ આજની જેમ રાષ્ટ્રની ભૌગેલિક મર્યાદા
| SR No. | 525936 |
| Book Title | Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1951 Year 12 Ank 17 to 24 and Year 13 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Manilal Mokamchand Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1951 |
| Total Pages | 212 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 22 MB |