Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1950 Year 11 Ank 17 to 24 and Year 12 Ank 01 to 16

SR No.: 525935
Original Sutra Author: N/A
Author: Manilal Mokamchand Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 1950
Total Pages: 204
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 22 MB

Page 85

જ, તા. ૧૫-૫-૫૦
-
ચીની હિંદી સંસ્કૃતિમાં અહિંસાનું સ્થાન ' '[ શાન્તિનિકેતન ખાતે આવેલ વિશ્વભારતીના ચીના-ભવનના આચાર્ય શ્રી કાન-યુન-શાન ઘડાક માસ પહેલાં જયપુર ગએલા અને તેમના ત્યાંના નિવાસ દરમિયાન તા. ૧૬-૧૦=૪૯ ના રોજ ત્યાંની “પબ્લીક લાઈબ્રેરી' માં તેમણે ઉપર જણાવેલ મથાળાવાળો એક નિબંધ વાંચ્યું હતું. અહિંસાપ્રેમી સમાજને રસદાયી નીવડશે એ હેતુથી એ અંગ્રેજી નિબંધનો અનુવાદ અહિં પ્રગટ કરવામાં આવે છે. ] . ચીની-હિંદી સંસ્કૃતિ
- એને મકકમ નિરધાર કરી લે તે પછી એણે શું કરવું જોઈએ તેને ચીની-હિંદી સંસ્કૃતિ-sino Indian culture એ નો વધારે સ્પષ્ટતાથી નિર્ણય કરી શકે. જે માનવીએ ભલું જ કરવું શબ્દપ્રયોગ આજથી પંદર વર્ષ પહેલાં મેં પ્રચલિત કર્યો છે, હોય તો પહેલાં એણે કેઈનું બૂરું નહિ કરવાની પ્રતિજ્ઞા લેવી જોઇએ. અને ઇ. સ. ૧૯૩૪માં તેમ જ ૧૯૩૫માં એ બન્ને દેશોમાં એ જ પ્રમાણે એણે બીજાને ચાહવા હોય તે તેણે એમને Sino-Indian Cultural Society-ચીની-હિંદી સાંસ્કૃતિક પ્રજા નહિ પહોંચાડવાની તકેદારી રાખવી જોઈએ. ” માણસ પ્રેમ, સમાજની સ્થાપના કરવામાં આવી ત્યારથી એ શબ્દપ્રયોગ ચાલુ
મૈત્રી કે જેન (Jen)ને ઉપદેશ આપતે હેય અને ખુદ અહિંસા, વપરાશમાં આવવા લાગે છે. મારા નમ્ર મત પ્રમાણે માનવ
નેન-વાયેલન્સ કે પુ-હાઈ ન અપનાવતા હોય તે તેને ઉપદેશેલ પ્રેમ જીવનની સાર્વત્રિક સુધારણા એ “સંસ્કૃતિ' શબ્દને સાદે અને સાચો નથી. એ તો કેવળ પ્રેમની જૂઠી રજૂઆત અને દંભ છે. આ સીધો અર્થ છે અને તે પણ સામાન્ય રીતે સમજવામાં આવે છે કારણથી દુનિયાના સર્વ ધર્મો પિતાના અનુયાયીઓના માર્ગદર્શન અને તે મુજબ કેવળ નૈતિક બાજુને લગતી સંસ્કૃતિ એટલા સંકુચિત નિયમન માટે ચક્કસ પ્રકારના જીવનસિદ્ધાન્તનું વિધાન કરે છે. અર્થમાં નહિ. સંસ્કૃતિ એ માનવસમાજની પ્રગતિને આંક અથવા તે ગાંધીજીએ કહ્યું છે તેમ (હરિજન, ૨૮-૩-૧૯૩૬) બતાવતું સાધન છે એટલું જ નહિ પણ માનવસમાજનું સત્ય અને અહિંસા પર્વત જેટલાં પુરાણું છે.”. હિંદમાં નિયમન કરતું સુકાન પણ છે. એ મનુષ્ય જીવનની મહત્તાને લગભગ સર્વ ધર્મો, સંપ્રદાય અને દર્શનપરંપરાઓના સિદ્ધાંતે બહાર આણીને તેને વનસ્પતિ તેમ જ પ્રાણી જીવનથી જુદુ' અને ધમનિયમમાં અહિંસા સૌથી વધારે અગત્યનું સ્થાન તારવે છે. વળી એ માનવીને મનુષ્યજીવનનું સાચું મહત્ત્વ અને
ધરાવે છે. ઐતરેય બ્રાહ્મણ, શતપથબ્રાહ્મણ, છાંદોગ્ય ઉપનિષદ મૂલ્ય સમજાવે છે, અને જ્યાં શાશ્વત શાંન્તિ, પ્રેમ, આનંદ, વાપનપુરાણ અને. મનુસ્મૃતિ જેવાં પ્રાચીન ધર્મશાસ્ત્રમાં સ્વતંત્રતા અને કલ્યાણ ભર્યા છે એવા જીવનના પરમ અને ઋષિમુનિઓએ તેને વારંવાર ઉપદેશ કર્યો છે અને તેનું સ્પષ્ટપણે અંતિમ દયેયને પહોંચવામાં મદદરૂપ થાય છે. ઉપરની સઘળી પ્રતિપાદન કર્યું છે. તેથી જ મહાભારતમાં જાહેર કરવામાં આવ્યું બાબતેમાં હિંદ અને ચીનની સરકૃતિમાં કેવળ સામ્ય જ નહિ, છે કે “હિંલા ઘર્મ ” અને ગાંધીજી પણ આ જ શબ્દ
તાદામ્ય પણ છે. અહિંસાની માન્યતામાં આ બંને સંસ્કૃતિની અનેકવાર કહેતા આવ્યા છે, - એકતા વધારે આગળ તરી આવે છે.
- પણ અહિંસાને સૌથી પહેલો ઉપદેશ જૈનેના ચાવીસમા અહિંસાનું લક્ષણ
તીર્થકર ભગવાન મહાવીરે કર્યો છે. અને તેને લગતી વિચારસરણી અહિંસાનું શાબ્દિક રૂપ નિષેધાત્મક છે. પણ એને અર્થે તેમણે બહુ વ્યવસ્થિત રીતે રજુ કરી છે. ત્યાર બાદ ભગવાન બુધે વિધેયાત્મક છે. મહાત્મા ગાંધીજીએ અંગ્રેજીમાં ‘નોન-વાયેલ ” પણ અહિંસાધર્મનું સ્મર્થન કર્યું છે. અને છેવટે મહાત્મા ગાંધીએ રીતે એ શબ્દને અનુવાદિત કર્યો છે, અને ચીનના પ્રાચીન જીના વિચાર, વાણી અને કર્મમાં આ અહિંસાધામ ભારે ભવ્યતાપૂર્વક બૌધ વિનાએ એને ચીની ભાષામાં “પુ-હાઈ' (Pu-hai) એટલે મૂર્તિમંત થયો છે. જેવી રીતે હિંદુસ્તાનના સવ' ધર્મોમાં અને અશિકાર (non-hunting) એ રીતે ઘણાવ્યું છે. તેને વિધેયાત્મક તત્વદર્શનમાં અહિંસાને સિદ્ધાંત સહુથી વધારે મહત્વનું સ્થાન ભાવ પ્રેમ-વિશ્વપ્રેમ-એ શબ્દથી સુચિત થાય છે, જેને સંસ્કૃતમાં ધરાવે છે. એ જ પ્રમાણે ચીનમાં પણ છે. ઉપર જણાવ્યું તેમ બંનેમાં પર્યાય શબ્દ મૈત્રી છે. અને ચીની ભાષામાં પર્યાય શબ્દ “જેન’ (jen) છે. ફરક માત્ર એટલે જ છે કે અહિંસા જે નિષેધાત્મક શબ્દ વાપરવાને અહિંસા અને મિત્રી-મેન-વાયેલન્સ' અને “યુનિવર્સલ-લવ’ બદલે ચીની લેક જેને' જે વિધેયાત્મક શબ્દ વાપરવાનું વધારે પસંદ અથવા પુ-હાઈ (Pu-Hai) અને જેન (jen)-આ હઠો જન્મથી કરે છે. જેન’ શબ્દના પણ અનેક અર્થો થાય છે. અને તેનું નિરૂપણ જ સંલગ્ન હોય તેમ નિર્માણ થયાં છે, અને તેમને કોઈ કાળે છૂટાં પણ વિવિધ રીતે કરવામાં આવે છે. ભિન્ન ભિન્ન વિચાર ધરાવતા પાડી શકાય તેમ નથી. એ બધા શબ્દપ્રયે એક સાથે એક ભિન્ન ભિન્ન પંડિતએ જુદે જુદે વખતે તેનું વિવરણ કર્યું છે. જ સંદેશાનું વહન કરે છે. પરંતુ ચીન, નિષેધાત્મક સ્વરૂપ કરતાં
કેશિયસ વિધેયાત્મક સ્વરૂપ વધારે પસંદ કરે છે. અને આથી જ ચીન ચીનના સૌથી મહાન સન્ત કેયુશિયસે પણ જુદે જુદે પ્રસંગે . અને હિંદ કદી વિખુટાં પડી ન શકાય એવાં એક સંસ્કૃતિનાં જુદા જુદા માણસો આગળ અહિંસાની પુષ્કળ વ્યાખ્યાઓ આપી છે. બે પાસાં બન્યાં છે. '
તેમના શિષ્ય ફાન-ચીહે એક વખત પ્રશ્ન કર્યો કે “જેન એટલે શું?” ‘હિંદીએ અહિંસાના આ નિષેધાત્મક સ્વરૂપને કેમ સ્વીકારે તેને ગુરૂદેવે જવાબ આપે કે “જેન એટલે સર્વ લોકેને છે?' તેના જવાબમાં ગાંધીજીએ જણાવ્યું હતું કે “હિંસાને ચાહવું” યેન-યુવાન નામના કોઈ બીજા શિષ્ય કોઈ બીજા પ્રસંગે કારણે જ જગતનું અસ્તિત્વ છે. અને તેથી જ ધમની ઉત્કૃષ્ટ, એ જ પ્રશ્ન કરેલે તેના જવાબમાં કહેલું કે “ જેન એટલે વ્યાખ્યા નકારાત્મક અ-હિંસા શબ્દથી જ કરવામાં આવી છે. પોતાની જાત ઉપર સંયમ કરે અને ઉચિત માર્ગનું અનુપાલન ' જગત વિનાશની અનિવાર્ય પરંપરાથી બધ્ધ છે એટલે કે શરી- કરવું” વળી પાછું ચુંગ-કુંગ નામના બીજા શિષ્ય કરેલા એ જ રમાં પ્રાણુ ટકાવવા માટે હિંસા અનિવાર્યપણે આવશ્યક બનેલી પ્રશ્નનો ઉત્તર આપતાં ગુરૂદેવે જણાવેલું કે “તમારી જાત સાથે છે. અને આથી જ અહિંસાને પુરસ્કર્તા હંમેશાં શરીરના બધ- અન્ય કોઈ જે રીતે તે એમ તમે ન ઈચ્છો એ જ રીતે અન્ય નથી શાશ્વત મુકિત માગે છે.”
સાથે તમે વર્તે નહિ.” વળી બીજા કોઈ પ્રસંગે ઝુ-ચેન "
(મહાત્મા ગાંધીના વિચારો) નામના શિષ્ય ગુરૂદેવ પાસે આ જ પ્રશ્નની ચર્ચા ઉપસ્થિત ચીની મહાપુરૂષનું મન્તવ્ય " કરેલી ત્યારે ગુરૂદેવે જવાબ આપતાં કહેલું કે ' જેન ચીની સાધુ મેન્શઅસ આ જ વાતને બીજી રીતે રજૂ કરે એટલે પાંચ બાબતે આચારમાં મૂકવાને શકિતમાન થવું.' છે. એ કહે છે કે “માનવી પહેલાં, પિતે શું નથી કરવા માગતો પછી કોન્ફયુશિયસે પણ બીજા અનેક પ્રસંગોએ પણ જણાવ્યું