Page Text
________________
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંધનું પાક્ષિક મુખપત્ર
રજી. ન. બી. ૪૨૬૬
પ્રબુદ્ધ જૈન
તંત્રી: મણિલાલ મકમચંદ શાહ,
વર્ષ : ૧૦
મુંબઈ: ૧ ઓગસ્ટ ૧૯૪૮ રવિવાર
વાર્ષિક લવાજમ રૂપિયા ૪
દેવદ્રવ્યનો પ્રશ્ન-કાળબળની એંધાણી
ભગવાન મહાવીરના સમયમાં અને ત્યાર બ દ લાંબા સમય પ્રથમ આપણે ધર્મનું મૂળ રહય ઉકેલવાની ચાવી જે સુધી દેવદ્રવ્ય જે કોઈ પ્રશ્ન જ ઉભો થયો નહોતો, તેથી જ શાઓમાં સચવાઈ રહી છે તે વિચારીએ તો જણાશે કે અતિ આગમાદિ મૂળભૂત પ્રાચીન ગ્રંથોમાં એને ઉલ્લેખ સરખે મળતા પ્રાચીન કાળમાં યુગલિકો હતા, ત્યારે નહાતી તેમનામાં અસમાનતા, નથી. પણ ત્યાર બાદ સમય જતાં ભક્તિમાર્ગી સંપ્રદાયની અસરને નહોતે વર્ણભેદ, ન ઉચ્ચનીચતા, ન ધમ કે ન સમાજના લોકો લીધે મૂર્તિમંદિરે ને વિશેષ મહત્વ મળ્યું હોય એ બનવા જોગ.
પુરા સુખી હતા. સમયાન્તરે જ્યારે એમનામાં વિષમતા આવી ત્યારે છે. આંગી, મુગટ, વરઘોડાદિ વૈભવ પ્રક્રિયાઓએ તે શંગાર
દંડ-ગુન્હાના કાયદા આવ્યા, રાજાએ એ વ્યા, નેતાઓ પણ અ.ભા. પ્રધાન ભકિતમાર્ગની જ અર્વાચીન અસર છે એ તે આપણે કબુલા
આ વિષમતા જ્યારે ઉગ્ર સ્વરૂપે ફાટી નીકળી ત્યારે ધર્મનું પ્રાગટય સિવાય છૂટકે જ નથી. બહુધા આ કાળમાં જ દેવદ્રવ્ય જેવી
થયું હતું. આમ સમાજના સુખસંવર્ધન માટે જ ધર્મનું આગમન વ્યવસ્થા સમાજે નિર્માણ કરી હતી અને તે કાળમાં એ યોગ્ય
હતું. ત્યાંસુધી એટલે કે ૪૨ કોટાનટી સાગરોપમ જેટલા કાળમાં પણ હતી. બાકી દેવદ્રવ્યના વોપર સંબંધી જે કડક વિધિવિધાને
૪૧ સાગરેપમ જેટલા સમય સુધી નહોતે ધમ, નહાતા મુનિઓ કે પાછળથી ઉમા કરવામાં આવેલ છે એ આપણા પક્ષે આપણી
નહોd તીર્થ કરે. આ કથાનક એટલું જ સિદ્ધ કરે છે કે ધર્મનું જાંધ ઉઘાડી કરવા જેવી શરમથા પણ હોય. દેવદ્રવ્ય ખાતાની
પ્રાગટય સમાજવિષમતા મટાડવા માટે હતું. એથી સમાજવિષએકાદ ઈંટ પણ જો ભૂલથી આપણા ઘરમાં વપરાઈ જાય તે અનંત
મતા મટાડવી એ જ ધર્મ છે. ભગવાન મહાવીરે પણ એને સમાજપાપના ભાગીદાર બનવાનું દુર્ભાગ્ય પ્રાપ્ત થાય એવું જે કડક
સેવાના નામે તપશ્ચર્યા કહી ઉત્તમોત્તમ ભકિત કહી છે (ભગવતી સૂત્ર) વિધાન કરવામાં આવ્યું છે તે એટલું જ સિદ્ધ કરે છે કે એ ' ધર્મનું આ સારભૂત રહસ્ય આપણને વિચારની નવી દ્રષ્ટિ કાળમાં પણ આપણે સખણ નહી રહ્યા છે ઇએ. વણિક સ્વભાવની આપે છે. જે આ વિચારણા યથાયોગ્ય હોય તે જે રીતે સાજની નાડ પારખીને જ એ પૂર્વપુરૂએ આવી કડક આજ્ઞા મૂકી હશે વિષમતા દૂર થાય અને સમાજ સુખસંવર્ધનના માર્ગે આગળ એવે સીધે સાદો અર્થ તારવવાને બદલે આજે આપણે એ રસ્થલ - ધપે એવા માગને જ ધમ કહી શકાય. બાકી જ્યાં એથી વિપરીત અર્થને બરાબર વળગી રહી જે કદ ગ્રહ--રૂઢી અને ઉપમંડુકતાનું પરિસ્થિતિ વધતી જણાય ત્યાં ધમ ધમ' નથી રહેતું. એ કૅઈ , પ્રદર્શન કરીએ છીએ એ આપણામાં સમયજ્ઞતા અને દીર્ઘદૃષ્ટિની વાર અધર્મનું રૂપ પકડે છે તે કોઈ વાર એ ધર્મની વિકૃતિરૂપે કેટલી ખામી છે એનું માપ બતાવે છે.
પરિણમે છે. એક વાત તે એ કકસ છે જ કે દેવદ્રવ્ય એ શાશ્વતમ
હિન્દુધમંશ.સ્ટે પણ આ જ વિચારસરણીને વજન આપ્યું છે, નથી, એ વ્યવહારધમ છે. શાશ્વત ધમ બદલી શકાતું નથી,
'नाई कामये राज्यं, नाहं चापि पुनर्भम् । : પણ વ્યવહારધર્મ તે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ મુજબ બદલી શકાય
कामये दुखतप्तानां प्राणीनामातिनाशनम् ॥ છે. આપણે ધર્મઈતિહાસ પણ એવા અનેક ભવ્ય દૃષ્ટાંતથી મારે રાજ્યની ઇચ્છા નથી, પૂજન્મની પણ ઈચ્છા નથી, ભર્યો પડે છે. પણ મુશ્કેલી એ છે કે જ્યારે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભવને દુખતમ પ્રાણીઓનું દુઃખશમન થાય એ જ મારી કેવળ કામના છે.” બધા જ કબુલ રાખે છે અને પિતાનું દૃષ્ટિબિંદુ પણ એના આધારે જ આ મુજબ ક૯યાણભાવનાને જ ધમ કહેવામાં આવ્યો છે, છે એમ કહે છે, ત્યારે કાનું દૃષ્ટિબિંદુ વધારે યોગ્ય છે અને બીજાને ગળે એ કેમ ઉતારી શકાય એ મહત્વને સવાલ થઈ પડે છે. કારણ કે
બૌદ્ધશાસ્ત્રો જોઈએ તો -- ધમંશ સ્ત્રો એ તે સાગરરૂપ છે. જેને જે જાતનાં પ્રમાણે જોઈએ ભગવાન બુદ્ધ એકવાર વેણુવન માં રહેતા હતા ત્યારે એક તેને એને આધાર તેમાંથી મળી રહે છે અથવા તો એ પિતાનામાં શિકારી જંગલમાં ખુબ રખડી ભગવાન પાસે આવી ચડે અને ગમતી વૃત્તિઓ પ્રમાણે શારઅપ્રમાણેને અર્થ ઘટાવી લે છે. રામપ દ્વારા કરી હેઠે બેઠે. મધ્યાન્હ સમય હતો, પરિશ્રમથી થાકેલે હને જેટલા પ્રમાણમાં કમ અને જેટલા પ્રમાણમાં સમાજસેવાની સાફદિલ- અને ભુખે પણ થયું હતું. વૃત્તિ વધારે તેટલા પ્રમાણમાં એના ઘટવેલા અર્થે ધર્મસમીપ
લાગવાને આનંદને કહ્યું “હે આનંદ ! કંઇ વધ્યું” ઘટયું છે ? હેવા સંભવ ગણાય. છતાં એનું સાચું અંતર માપ કે કાઢી
આનંદ હા, ભગવન ! શકે ? અને દ્ર-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવની યે.ગ્યતા પશુ કેવી રીતે પુરવાર કરી શકાય ? એથી આપણી પાસે એક જ માગ રહે છે કે આપણે
બુધ્ધ-તે એને જમાડ, અન્ય શાસ્ત્રો તરફ વળી બીજાઓના મન્ત તથા અલાખાને
જમ્યા બાદ ભગવાને એને “ધ આપ્યો ને એ મિક્ષમધમાં સાક્ષી બનાવને જોઈએ તેમ જ ધમની મૂળભૂત આધાર ભૂમિકા જોડાઈ ઉત્તમ ભિક્ષુ બન્યું. કઈ એ પણ લક્ષમાં લેવું જોઈએ.
૬ -
A , આ કથાનકર ભગવાન બુધે એક નવું પાઠ શીખવ્યું છે
| SR No. | 525933 |
| Book Title | Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1948 Year 09 Ank 17 to 24 and Year 10 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Manilal Mokamchand Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1948 |
| Total Pages | 244 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 28 MB |