Page Text
________________ પ્રબુદ્ધ જૈન તા. 15-12-45 ' શાસ્ત્રીઓએ બાલજીવનનું અવલોકન કરવા માંડયું છે. એ અવલોકનને પ્રયત્ન કરવો પડે છે. જીવનપ્રગતિ સાધવાના આ કાર્યની અંદર આ પરિણામે મોટી ઉંમરના માનસની ખાસિયતો કરતાં જુદી જ ખાસિયતે બાળકને દુઃખ થતુ મેટેરાંએને કેટલીકવાર દેખાય છે. વળી બાળકના બાલમાનસની જોવામાં આવી છે. કાર્યની ગતિ ઘણી ધીમી હોવાને લીધે પણ મેટેરાંઓની ધીરજ ખૂટી - બાલમાનસને અભ્યાસ કરનારને એમ સમજાયું છે કે બાળ- જાય છે. આથી મોટેરાંઓએ બાળકની જીવનપ્રગતિનું સ્વરૂપ સમજી 'પણથી જ વાતાવરણ તેને અસર કરે છે. બાળપણમાં જેટલી શક્તિ વારંવાર વચ્ચે પડવાનું ત્યજી દેવું જોઇએ. બાળકના જીવન સાથે E. વાતાવરણમાંથી પૈગ્ય પસંદગી કરવાની હોય છે, તેટલી શકિત સુમેળ સાધતાં મોટેરાંઓએ શીખવું જોઈએ. બાળક મેટરને વિક્ષેપ આ બાળપણ જતું રહેતાં પાણીમાં રહેતી નથી. મનુષ્યષ્ઠવનના બાળપણ " સિવાય જીવનપ્રગતિ સાધી શકે છે તે વિજયપ્રાપ્તિને ઉચ્ચ આનંદ સંબંધી જ આવું બને છે એમ નહિં, પણ સમગ્ર પ્રાણીજીવનને અનુભવે છે. છે. આ વસ્તુ લાગુ પડે છે. બાળકના ઉપર વાતાવરણ તેને અસર કરે છે એટલા માટે મનુષ્યજીવનમાં તેમ જ ઈતર પ્રાણીઓના જીવનમાં, બાલ્યકાળ એ જીવનના બંધારણને કાળ છે. તે વખતે પરિસ્થિતિમાંથી ગ્રહણ કરી છે, બાળકના વાતાવરણ સંબંધી વિચાર કે જોઈએ. આ સંબંધી અનેક પ્રગ-અનુભવને પરિણામે એમ સમજી શકાયું છે કે બાળકને જીવનનું બંધારણ ઘડે છે. આ બંધારણ ઘડવાની ક્રિયા પુખ્ત-ઉંમરની પહેલાં થઈ જાય છે. અમેરિકામાં એક પ્રાણીશાસ્ત્રી છે. એણે મધવાતાવરણમાં વ્યવસ્થિતતા ગમે છે. અવ્યવસ્થિત વાતાવરણમાં બાળક - ધણું મૂંઝાય છે, અને વાતાવરણમાંથી પસંદગી કરી વિકાસ કરવાની માખીઓની જાત સુધારવા માટે ઘણા અખતરા કર્યા છે. એ દ. બાળકની જે પ્રવૃત્તિ છે તે ધણી અટકી પડે છે. અખતરાઓમાંનો એક અખતરો મધમાખીના ડંખનો નાશ કરી એક વર્ષનું બાળક વાતાવરણની વ્યવસ્થિતતા કે અવ્યવસ્થિતતા તેને જોખમ સિવાયની બનાવવી અને તે વધારે પ્રમાણમાં તેમ જ - તરફ પસંદગી-નાપસંદગી બતાવે છે. બાળક જેમ જેમ મોટું થતું જાય વધાર મીઠું મધ બનાવી શકે તેવી બનાવવી એ હતે. આ અખતરો છે, તેમ તેમ વ્યવસ્થિતતા તરફને એને આદર એટલે સચોટ રહેતા તેણે મેરી મધમાખીઓ ઉપર કરી જેમાં તે નિષ્ફળ નીવડશે, પરંતુ નથી. માણસમાં જે વ્યવસ્થા તરફને આદર છે અને એને પરિણામે માખીઓનાં બચ્ચાં પર તેને યોગ સફળ નીવડે. આ ઉદાહરણ માંથી એટલું ફલિત થાય છે કે બાલ્યકાળ એ બંધારણને કાળ માણસ જીવનકાર્ય વધારે સરળતાથી સાધી શકે છે, તેને ઘણાખરા હોવાથી તેના બંધારણના કાર્યમાં અનુકૂળ થઈ પડે એવી જાતના - યશ એના બાળપણમાં વ્યવસ્થા તરફને આદરભાવ કુદરતે મૂલે . ઈ છે તેને ભાગે જાય છે. બાળકને વ્યવસ્થા પ્રિય છે તે આપણે વાતાવરણમાંથી તેને ગ્રહણ કરવા દેવું જોઈએ. વળી વાતાવરણ બાળકના હા અમુક વસ્તુઓનું ચોક્કસ સ્થાન બદલાતાં તેના તરફ તે જે નાપસંદગી વિકાસને વેગ્ય રચવાની પણ કાળજી લે લાવી જોઇએ, મિ દર્શાવે છે તથા કેટલીકવાર મૂંઝાય છે તે ઉપરથી જોઈ શકીએ છીએ. બાળકના જીવનઘડતરના કામમાં કયું ઉપગી છે અને કયું બિનઉપયોગી છે, તે બાળક જાતે જ નક્કી કરી શકે. બીઓ એના બાળક એ વિધાતા છે. એ પિતાનું જીવન–પ્રગતિ નું કાર્ય ઉપર પોતાની દષ્ટિએ અમુક વસ્તુઓ લાદવા જાય તે બાળક પસંદ - હરહમેશ કર્યા કરે છે. એ કાર્ય એ જમતાં પહેલાં પણ કરતું હોય કરતું નથી, તથા તેથી તેને લાભ થવાને બદલે નુકસાન થાય છે. છે. પિતાના શરીરનું બંધારણ બાંધવા માટે માતાના શરીરનાં તો- બાળક બીજા વર્ષમાં મેટે ભાગે વાતાવરણમાંનું સમગ્ર પકડમાંથી પિતાને જરૂરી તો તે ગ્રહણ કરે છે. આ ક્રિયા બાળકના વાને બદલે વાતાવરણમાંની અમુક ઝીણી બાબત ગ્રહણ કરવી પસંદ જન્મ પછી જુદે સ્વરૂપે દેખાય છે. અત્યાર સુધી એ પિતાના શરીરની કરે છે. બાળક ઘડ્યાં ચિત્રોમાંથી અમુક જ ચિત્રની નાની વસ્તુઓ રચના કરતું હતું, તેને બદલે તે હવે આ ઉપરાંત જીવનની સર્વ તરફ પોતાનું ધ્યાન દેરે છે. ઘણી વાર એવી વસ્તુઓ મેટેરાંના દયાન ક શક્તિઓ ઘડવા પ્રયત્નશીલ બને છે. બાળકના આ રચના કરવાના બહાર જ હોય છે. બાળક સમગ્ર વાર્તા સમજવા છતાં એનું ધ્યાન - સ્વભાવને પરિણામે આપણે જે વિવિધ શકિતયુક્ત મનુષ્ય જોઈએ વધારે કેંદ્રિત તે વાર્તાના અમુક પ્રસંગ ઉપર જ થાય છે. બાળક છીએ તે પરિણમે છે. આને લીધે જ બાળક મનુષ્યનો જનક પરિસ્થિતિમાં રહેલાં ફળ, ફૂલ, પશુ, પંખી વગેરે સમગ્રમાં રસ કહેવાય છે. લેવાને બદલે કેટલીક વાર નાનાં જીવડા જેવી બાબતમાં જ | બાળક રચનાનું કાર્ય સતત કરતું દેખાય છે. એને એ કાર્યમાં પિતાનું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. જિસસ ક્રાઈસ્ટના જન સંબંધી રચના, કર્યાને ઉચ્ચ આનંદ આવે છે. આ રચનાની ક્રિયા વડીલે ચિત્રોમાંથી એકાદ ચિત્રની અમુક વિગત ઉપર બાળકનું ધ્યાન ગયેલું " સમજે તે બાળકના કાર્યમાં તેઓ અવરોધ નહિ કરતાં તેને હોવાનું ધાર્યું છે. આ ઉપરથી આપણે સમજી શકીએ છીએ કે અનુકૂળ બને. મેટાંઓને જે વસ્તુઓ અસર કરે છે, તે વસ્તુઓ કરતાં જુદી જ [ ' બાળક પિતાના જીવનના નિર્માણ માટે પ્રવૃત્તિ કરતું ઘણીવાર આ વસ્તુઓ ઘણી વાર બાળકોને અસર કરે છે. આથી બાળકના આ જ જોવામાં આવે છે. તે પોતાના શરીર, મન અને બુદ્ધિ વરચે સહકારી જાતેના સંવેદનકાળનું સારૂ૫ સમજી મિટેરાંઓએ તેને પિતાને રસની આ સંબંધ ખીલવવા માટે વિવિધ કાર્યો કરે છે. કેટલીકવાર તે પાણીને વસ્તુઓ તરફ આકર્ષવાને બદલે એને સંવેદનને અનુકૂળ થાય તે જે લઈ જવાનો પ્રયાસ કરતુ હોય છે; કેટલીકવાર તે વસ્તુ કેમ જાતની પરિસ્થિતિ ઉભી કરવી જોઈએ. તિ, પકડવી તે શીખવા માટે પદાર્થો સાથે ગડમથલ કરતું હોય છે. આથી કરીને જ પાંચ વર્ષ { ઉંમર થતાં સુધી બાળક બીજાનું E કેટલીકવાર અમુક વસ્તુ એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ તે લઈ જતું દેરવ્યું દેરાઈ બીજા પાસે ખાસ શીખી શકતું નથી. આને લીધે જ દેખાય છે, તેમ જ કોઈ કોઈ વાર તે વસ્તુઓની ગોઠવણી કરતું હોય કેટલાક એમ માને છે કે પાંચ વર્ષ સુધી બાળક ઠેઠ હોય છે; પરંતુ [ છે. આ બધાની પાછળ જીવનપ્રગતિ સાધવી એજ હેતુ રહેલ હોય છે. વસ્તુતઃ બાળક ઠેઠ હેતું નથી. તે તે જીવંત રહી દિનપ્રતિદિન જીવન બાળક પિતાના જીવનની રચના શરીર, મન અને બુદ્ધિને સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરતું હોય છે. આ કામ મહત્વપૂર્ણ હોવાથી મનુષ્ય તેના દર ઉપયોગ કરે પડે તેવાં કાર્યો મારફત જ સાધી શકે. આ કાર્ય તેણે તરફ આદર બતાવવું જોઈએ; અને આમ જે થાય તે મનુષ્યજાતનું | પિતે જ કરવું રહ્યું. તરતાં શીખવા માટે માણસે જાતે જ પ્રયત્ન સ્વરૂપ ઘણી ઉંચી જાતનું બને, અને પરિણામે પૃથ ! રગ બને. કરવો પડે છે તેમ બાળકે પિતાનું જીવન ઘડવા માટે તેણે પોતે જ શિક્ષણ પત્રિકામાંથી સાભાર ઉધ્ધત. વિ, છ. મ, અને શં, સા, 5, --- શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘ માટે તંત્રી મુદ્રક પ્રકાશક: શ્રી. મણિલાલ મેકમચંદ શાહ, 45-47 ધનજી ટ્રીટ, મુંબઈ. મુદ્રણસ્થાન : સૂર્યકાન્ત પ્રિ. પ્રેસ, 51, કાલબાદેવી રેડ, મુંબઈ. 2
| SR No. | 525930 |
| Book Title | Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1945 Year 06 Ank 17 to 24 and Year 07 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Manilal Mokamchand Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1945 |
| Total Pages | 190 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 22 MB |