Page Text
________________
તા. ૧૫-૧૧-૪૫.
પ્રબુધ જેની
એવા બહાના નીચે મારે પાડોસી મને સ્ટેશન પર લઈ ગયે. મેં મારા પાડેશીઓ. નાનાં બાળકે, તેનાં પશુઓ અને આંગણામાં ઊભેલાં ઝાડા, બાપુને ત્યાં ન જોયા ત્યારે તેણે કહ્યું કે, “ આ પછીના સ્ટેશન પર તરવરતાં અને મારું જીવન ઘડીભર દુઃખમય થઈ જતું. જ્યારે કામ કરે છે અને ત્યાં તેને અકસ્માત થયો છે, માટે ત્યાં જવું પડશે.' ' અમારા પાડોશી ખેમરાજ શેઠના કુટુંબને તેના વતન તરફ જતું જોયું મને ગાડીમાં બેસાડી બીજા મુસાફરને ભલામણ કરી તે ઉતરી ગયે. ત્યારે મારું મન હાથ ન રહ્યું. શું હું મારા વતનમાં ન જઈ શકુ મારી ઉમર તે વખતે ચૌદ-પંદર વરસની હતી. ગાડી ચાલી. મને મારા વતનનાં ભાઈ–બહેનને આ આંખથી ન જઈ શકુ? મારા ખ્યાલ ન હતો કે તે કયાં જતી હતી ! જેમ જેમ સમય જતે ગયે માતપિતા જીવતાં હોય તે તેના ચરણમાં માથું મૂકી મારી દુઃખી તેમ તેમ હું મૂંઝાવા લાગી. આથી મારી સાથેના માણસોએ મને કહ્યું ક્યા કહી તેને શ્રમ ન ભાંગી શકું? મારા પતિ મારી ઈચ્છા સમજી જા કે, “ આપણે બધાં મુંબઈ જઈએ છીએ.’ ગભરાઈ ગઈ અને | ગયા અને મારું વતન જવાનું નકકી થયું. રડવા માંડ્યું. પણ મારું રૂદન ત્યાં કાણુ સાંભળે ? બીજાએાએ મને
હું એક સ્ત્રી-નોકર સાથે મારે વતન જવા ઉપડી.. આખી પહેલી વખતે સાસરે જતી વહુ કલ્પેલી હશે એટલે મારું રૂદન તેઓ
મુસાફરી આશા-નિરાશા, સુખ-દુ:ખ, ઉત્સાહ અને ઉત્સાહની મિશ્ર ન સમજ્યા હોય તેમ માનું છું.
લાગણીઓની ભિન્ન ભિન્ન ગતિઓ વચ્ચે પસાર થઈ. પાછું : બીજે દિવસે સવારે મુંબઈ આવ્યું. સામે બે-ત્રણ માણસ' કરવાનું અને એક વખત મરી જવાનું પણ મન થઈ આવ્યું. મારાં આવ્યા હતા, જે અમને એક અગોચર જેવી જગ્યાએ લઈ ગયા. છ ' માબાપ શું કહેશે? ગુમ થયેલી પુત્રીના અચાનક લાંબા, કાળે પાછા. દિવસે મારે પાડોશી પણ ત્યાં આવ્યું, જેણે બહુ ભાયાળુપણે મને આવવાથી તેને આનંદ થશે કે તેની વર્તમાન કથાની ખબર પડી હશે કહ્યું કે, “રાધા, જરાય ગભરાઈશ નહિ. તને કોઈ સુખી પૈસાવાળાને તે જીવનમાં રહેલ શેષ આનંદ પણ નષ્ટ થઈ જશે ? મારો સમાજ શું
ત્યાં પરણાવશું, 'અહીં તને સુખ મળશે. દેશમાં શું હતું? થેડે વખત માનશે? આવા આવા અનેક તરગે મનમાં ઉઠતા અને શમતા.. આ - ' ડાહી થઈને વર્તજે તે બધું ઠીક થઈ જશે.” હું પૂરેપૂરું પામી ગઈ, મારે ગામ રાત્રે પહોંચતું હોવાથી હું ગુપચુપ ઘરમાં દાખલ
• પણ ઉપાય શું? દિવસ-રાત જીવતા માણસની અને મજબૂત તાળાની થઈ, મારાં માબાપ જીવતાં હતાં. ધરમાં, ટમટમતા એક ઝાંખા દીવાથી કે - ચોકી રહેતી, ડગલે ને પગલે ધમકી મળતી, એટલે એટલી બધી હું જોઈ શકી કે ત્યાં દારૂણ ગરીબી હતી. ઘરમાં થોડાંક માટીનાં દબાઈ ગઈ કે કશું બોલી શકી જ નહિ. બીજા દિવસથી જ મારા પંડ - વાસણ, ચીથરાં જેવાં કપડાં, ગોદડાંના ગાભા અને અર્ધતૂટેલી કાયાની ઉપર કંઈક સદાઓ ગોઠવાવા માંડયા. કંઈક રંગીલા છેલબટાઉ અને ખાટલીઓ સિવાય કાંઈ પણ ઘરવખરી ન દેખાણી. મેં સજળનેત્રે માલેતુજાર ખખડધજો આવવા માંડયા. દરેક પાસે મને રજૂ કરતા અને મારા વૃદ્ધ કાન્તિહીન બાપુને એક ખાટલી ઉપર સૂતેલા જોયા. આંખો જાણે પશુ કેમ ન હોઉં તેમ મારી કિંમત નકકી કરતા. આ રીતે ઉડી ઉતરી ગઈ હતી, ચહેરા ઉપર વિષાદની ઘેરી છાયા ફરી વળી દેઢ માસ વીતી ગયે. આ દરમિયાન મારા પર વીતેલી કાળી કથા હતી. મેં પાસે જઈ પ્રણામ કર્યા. મને અચાનક આવેલી જોઈને તે હું નથી કહી શકતી-એ સાંભળવા જેવી પણ નથી. દેશમાં મારૂં વેવિ- ડઘાઈ ગયા અને આવેશમાં અનેક પ્રશ્નો જવાબની રાહ જોયા વિના શાળ થયેલું હતું. હું દૃઢ માસ થયાં ગુમ થઈ છું એ વાત જાણ્યા એક પછી એક પૂછવા માંડયાઃ “રાધા, તું આવી? કયાં ગઈ હતી ? પછી તે ભાઇને પૂત મારે હાથ ગ્રહશે નહિ, સમાજ મારો દેષ તને કઈ લઈ ગયું હતું ? આવ બેટા, આવ ! ત્યાં દુઃખી તે નથી જોયા વિના જ મારે તિરસ્કાર કરશે, એવી ભીતિએ છેવટે મેં ન છૂટકે થઈ ને? બેલ, બેલ! અરે, તું રડે છે કેમ ? શું દુઃખ છે, રાધા ? ઘરઘરની બજારૂ વેશ્યા બનવાને બદલે એક સુરતી વણિકની ભડૂતો સારું થયું કે તું જીવતી છે એમ અમે મર્યા પહેલાં જાણ્યું, અને પત્ની તરીકે રહેવું કબૂલ કર્યું. આટલી જ મારી કાળી કથા. આ સાત-સાત વર્ષે જ્યાં તારી તે આશા જ મૂકી દીધી હતી ત્યાં તારા મારો દોષ કે મારા સંજોગ!
- મેં–મેળા થયા ! મારા વા'લાની માયા છે ને, કે મરતાં મરતાં પણ
સુખી કરતે ગયો ! બેટા, સુખદુઃખને કાગળ તે કોઈ દી લખો I ! હું મારા આ નવીન જીવનમાં આજ સાત વર્ષ થયાં પડી છું. હતો કે વાંચીને જરા શાન્તિ થાય ? પણ તે ન લખે તેમાં તારો ' ' તે સુરતી મારે ત્યાં ખુલ્લી રીતે રહેતે, સમાજ તે વાત જાણત-ખુદ શું વાંક ! તને એ હરામખોરોએ લખવા જ નહિ દીધો હોય ! જે જે
તેનાં મા-બાપ અને ધર્મગુરૂ પણ જાણતાં. તે પણ તેની આબરૂમાં બેન, હવે નબળી ન પડતી. દુનિયા તે બૂરી છે. તારા માટેની અનેક વાંધો નહોતો આવતે. પણ જે મારી સાથે લગ્ન કરે તે તેની આબરૂ કડવી વાતો ગામનાં નવરાઓએ કરેલી, પણ મને તે ખાતરી હાય ને ન ટકે, કારણુકે તેના જેવા ખાનદાન, આબરૂદાર અને સમાજના કે મારું ફરજંદ હરામખોર ન નીવડે ! બાપુ, જરાય ગભરાઇશ મા, નેતાથી મારા જેવી વૈશ્યા સાથે લગ્ન ન કરી શકાય–તેથી તે કુળ અહીં તારૂં કઈ નામ નહિ લે. મારાથી રડી પડાયું કે મારા જીવનને ઊતરી જાય ! ઉપપત્ની અને પત્નીમાં કાયદાના રક્ષણ સિવાય બીજો આ બીચારે વૃદ્ધ નથી સમજતો કે મારું વર્તમાન જીવન શું છે શું ફેર છે કે ત્યાં આબરૂ કે ખાનદાનીને પ્રશ્ન આડે આવે છે? અસીમ યા અને વાત્સલ્ય મારી આંખ આજે ખોલી નાખી કે જગત જવા દો. તેણે લગ્ન ન કર્યું !
હજુ પણ જીવવા જેવું છે. મારી બા બધે વખત ચુપચાપ સાંભમેં સાત વર્ષ સુધી, એક પત્નીને છાજે તેવા ભાવથી તેની સેવા ળતી સાંભળતી રડતી હતી. મારા પાછા આવવાથી હવે સમાજ સુખે કરી છે. તેના ભટકેલ મનને ઠેકાણે લાવવા અને અન્ય કુટેવ છોડાવવા રહેવા નહિ દે એવું સ્પષ્ટ ભાન તેના મુખ ઉપર તરવરતુ હતું. તેણે મારાથી શકય બધા પ્રયત્નો કર્યા છે. તેનું મન આજે મારામાં કહ્યું માત્ર એટલું જ કહ્યું કે, “રાધા, દુનિયાએ દાઝયા ઉપર ડામ દેવામાં છે. હું હવે તેના કુટુંબની વચમાં જ રહું છું. છતાં પણ લગ્નની બાકી નથી રાખી. માંડ માંડ જખમ રૂઝાયા હતા ત્યાં હવે ફરી વખત, બધી વાતે તેણે ટાળ્યા જ કરી છે. પણ મેં તે લગ્નના પ્રચલિત કોણ જાણે કેવાયે ડામ હૈયે દેશે ! અમારી જિંદગી તે બગડી હતી, બાહ્ય સ્વરૂપથી મળતા સાંસારિક કે આર્થિક લાભની દરકાર કર્યા હવે મોત પણ બગડશે ! જેવાં નસીબ ! બધું એક જ ભવમાં ભોગવી. વિના તેની સાથે માનસિક લગ્ન કર્યા છે. તેનું વર્તન પણ મારી લઇએ એટલે પછી ભેગવવાનું બાકી ન રહે.’ આને જવાબ આંસુના
સાથે એક શાસ્ત્રાધારે નક્કી કરેલા પતિ જેવું જ છે. પણ આ સમાજની અખિલિત પ્રવાહ સિવાય બીજો હું શું આપું? મોડી રાત્રી સુધી - આંખમાં અમારો આ સંબંધ સારો નથી ને ! '
, મારા બાપુએ અને બાએ રડયા જ કર્યું. *
દુનિયાને સામાન્ય નિયમ છે કે સારી વાત કરતાં નબળી વાત - વતન તાક્યું હતું, પણ વતનની મમતા તે જેવી ને તેવી ઊભી લાંબે વખત યાદ રહે છે અને જલ્દી ફેલાય છે. રાધા નાની હતી " હતી. જ્યારે ત્યાં હતી ત્યારે એટલે પ્રેમ હતું તે કરતાં વતનથી દૂર ત્યારે થોડા જ માણસે તેને જાણતા, પણ તેના ગુમ થયા પછી
થતાં એ પ્રેમ પણ વધ્યું હતું. મારી આંખ સામે માબાપ, જૂતાં લગભગ આખું ગામ તેને અને તેનાં માબાપને જાણતું થઈ ગયું.
રાધા નાની તે
- લગભગ આખી તેને જાણતા,
| SR No. | 525930 |
| Book Title | Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1945 Year 06 Ank 17 to 24 and Year 07 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Manilal Mokamchand Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1945 |
| Total Pages | 190 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 22 MB |