Page Text
________________
તા. ૧૫ ૧૦-૧૫
કે કેટલાક સમાચાર અને નોંધ (પૃષ્ઠ ૪૫ થી ચાલુ)
“ સેવાગ્રામમાં ગાંધીજીએ હૈડા દિવસ ઉપર છે. એ. જી. વર્ષની ઉમરે આમરણાન્ત અનશનના પરિણામે ગયા જુલાઈ માસની તેડુલકર અને શ્રીમતી ઇન્દુમતી ગુણાજીનું ‘લગ્ન કરાવી આપ્યું, એવા
મી તારીખે ૪૩ દિવસના ઉપવાસના પરિણામે અવસાન નિપજ્યું સમાચાર છાપામાં પ્રગટ થયા હતા. ગાંધીજીએ એ “લગ્ન' કરાવી હતું. તેમના સંબંધમાં ચિત્રમય જગતુ” જણાવે છે કે:
આપ્યું અને અર્થ એ કે લગ્ન પ્રતિજ્ઞાઓને વિધિ ગાંધીજીએ િ “આધુનિક કાળમાં આવા પ્રકારની ધાર્મિક નિષ્ઠાપૂર્વક પ્રાણ- યોજેલો હતે. આ લગ્નમાં કેટલીક ‘અભૂતપૂર્વ” પધ્ધતિ અનુસરવામાં .
ત્યાગ કર્યાના બનાવે ભાગ્યે જ બને છે. જ્યારે દેહ' ઉપરની આસક્તિ આવી હતી. પ્રથમ તે આ લગ્ન કરાવનાર પુરોહિતને સ્થાને બ્રાહ્મણ જ છુટે છે અને આત્મતત્વમાં દૃષ્ટિ એકાગ્ર થાય છે, ત્યારે જ મેક્ષ- નહિ પણ સેવાગ્રામની ઈસ્પીતાલમાં કામ કરતા આંધના એક હરિજન - પ્રાપ્તિની ખરી તાલાવેલી લાગે છે. એક જૈન સાધ્વી દ્વારા આવું એક ગૃહસ્થ હતા. શ્રી. કાલેલકર અને શ્રી. વિનોબા ભાવેએ હિન્દુસ્તાનીમાં
અસાધારણુ દુષ્ટાન્ત જે ધમને પાળતા સમાજમાંથી આપણને પ્રાપ્ત થાય તૈયાર કરેલા લગ્નવિધિને આ ‘લગ્ન માં આશ્રય લેતા હતા એ મિ એ ધર્મ ખરેખર ધન્ય છે. શ્રી રંબાકુંવરજીને જન્મ માળવા પ્રાન્તમાં બીજો ફેરફાર હતા. સપ્તપદને બદલે કન્યાને દશ પ્રશ્નો પૂછવામાં | આવેલ પ્રતાપગઢમાં વસતા એક વૈષ્ણવ કુટુંબમાં થયું હતું. નવ વર્ષની આવ્યા હતા અને તેના ગ્ય ઉતરે મળ્યા પછી ગાંધીજીએ પોતે કાંતેલ આ ઉમ્મરે તેમના વિવાહ થયે હતું અને તેર વર્ષની ઉમ્મરે તેમને વૈધવ્ય ' સૂતરને તાંતણે એ બેને જોડયા હતા. પ્રતિતારૂપ દશ અને વરકન્યાને - પ્રાપ્ત થયું હતું. વૈધવ્યના પરિણામે તેમને વૈરાગ્ય આવ્યું અને કાઈ ન પુછાયા હતા તે નીચે પ્રમાણે છે :- ' સાધુના ઉપદેશની તેમના ચિત્ત ઉપર ખુબ અસર પડી અને જૈન દીક્ષા
' (૧) આજે તમે લગ્નગ્રંથીથી જોડાવા તૈયાર થયા છે, ત્યારે ઇ લેવાને તેમણે નિશ્ચય કર્યો. તેમના મા બાપે આ સામે વિરોધ કર્યો, પણ તેિમનું કહેવું તેમણે માન્યું નહિ. પંદર વર્ષની ઉમ્મરે તેમણે જૈન દીક્ષા :
તમે માનસિક રીતે સ્વસ્થ છો ને ? | અંગીકાર કરી અને મરણપર્યંત જૈન મુનિએ દર્શાવેલ દીક્ષાવ્રતનું એક (૨) તમે સાત યજ્ઞ (ગેપૂજા, જલપૂજા, આદી) કર્યો છે? E સરખી રીતે તેમણે આચરણ કયુ. પગે ચાલીને વિહાર કરે, ઈશ્વરનાં (૩) લગ્ન એ કામવાસના તૃપ્ત કરવાનું સાધન માત્ર નથી એમ નામનો જપ કરવો, ગરીબગરબાની સેવા સુશ્રષા કરવી, અસંગ્રહ, તમે માને છે ?
અહિંસા, શાન્તિ, ત્યાગ, સંયમ વગેરે તનું તેમણે પુરી કડકતાપૂર્વક (૪) તમે ધર્મભાવના, ત્યાગભાવના અને સેવાભાવનાથી લગ - પાલન કર્યું. છેવટે જૈન ધર્મની અનુજ્ઞા મુજબ આમરણાન્ત ઉપવાસ કરી સંબધે જોડાઓ છે ને? પિતાના દેહને ત્યાગ કર્યો. વિરકિત, ભક્તિ અને સંયમનું તેઓ મૂર્તિમંત ... , (૫) આથી તમે તમારા સેવાકાર્ય માં પરસ્પરને વિરૂપ નહિ | ઉદાહરણ હતાં. છેલ્લા પંદર વર્ષથી તેઓ પુનામાં જ રહેતાં હતાં.” થવાની અને મનસા, વાચા, કર્મણ પરસ્પરને સહાય કરવાની પ્રતિજ્ઞા છે. સાધારણ રીતે આવાં આમરણાન્ત અનશને આપણને એક લે છે? આ પ્રકારના હઠગ જેવા લાગે છે. એમ છતાં પણ લોકનિદિત આપઘાત
* ( ) હિન્દ રવતંત્ર ન બને, ત્યાં સુધી પ્રજોત્પત્તિ નહિ કરવાને i અને આવા અનશન વચ્ચે આસમાન જમીનને ફરક છે એ બાબત
| તમે પ્રમાણિક પ્રયાસ કરશે ને? આપણા લક્ષ્ય બહાર રહેવી ન જોઈએ. આપધાત સાધારણ રીતે
(૭) કહેવાતા અછૂતે સાથે એક પંગતે બેસી જમવામાં કે - વાસ્તવિક પરિસ્થિતિનો સામનો કરવાની અશકિત અને તાત્કાલિક
અછૂતે સાથે લગ્નસંબધે જોડાવામાં તમે માનો છો? એવાં લગ્નને • આવેગનું પરિણામ હોય છે. માથા ઉપર આવેલી કોઈ આફતના કે
તમે યોગ્ય ગણે છે? છે કે માનસિક મુંઝવણના અતિશયતાભર્યા ખ્યાલમાંથી જ આપ
' (૮) સ્ત્રી અને પુરૂષોની સમાનતામાં તમને શ્રધ્ધા છે? ઘાતની ઘટના બનવા પામે છે. આપઘાત કરવાના પ્રયત્નમાં એક
() તમારો સંબંધ સેવક અને સેવ્યને નહિ પણ મિત્ર ૧ વાર માણસ ચુકે છે પછી તેનામાં આપઘાત કરવાની ભાજી તરીકતો રહે એવું તમે માને છે ? | વખત હીંમત આવતી જ નથી. વળી એકાએક આવી ઉભેલા . '
(૧૦) સાત ય સપ્તપદીને સ્થાને છે એવું તમે માનો છો ?' દિ મૃત્યુને કોઈ ચોક્કસ આવેગ, લાગણી કે ભાવનાને વશ થયેલ
- આ લગ્નવિધિ સૌ કોઈને અનુસરવા યોગ્ય છે એવું પ્રતિપાદન માણસ ગભરાયા વગર પુરી વીરતાપૂર્વક સ્વીકારી શકે છે, પણ આમરણાન્ત અનશનના પરિણામે ધીમે ધીમે આવતા મૃત્યુને શાન્તિ
કરવાના હેતુથી અહિ આપવામાં આવી નથી. મારી દૃષ્ટિએ તે આજના છે અને સમભાવથી ભેટનાર માનવી વિરલ જ હોય છે. ઉપર જણાવેલ
કાયદા મુજબ “સીવીલમેરેજ' કર ની જે વિધિ છે તે એક સ્ત્રી અને પુરૂષને અનશન તે આપણા દિલમાં કાઈ જુદા જ આદર અને સન્માનની
લગ્ન સંબંધથી જોડવા માટે પુરતી છે. તેમાં લગ્નના સ્થાયીત્વનું ગ્ય ઉમિ ઉત્તેજિત કરે છે. ૮૦–૮૨ વર્ષની ઉમ્મર એવી છે કે મૃત્યુ
સમર્થન છે તેમજ અસાધારણ સંગ નીચે તેમાં લગ્નવિચ્છેદને પણ તો ગમે ત્યારે આવીને ઉભું રહે અને, માનવીને આ સંસારમાંથી
અવકાશ છે. પણ આજે આટલી ટુંકી વિધિથી સામાન્ય જનતાને , વિદાય લેવાની ફરજ પાડે. એમ છતાં પણ માનવીના માનસ ઉપર
સંતોષ થતા નથી. સામાન્ય કરારનામાથી લગ્ન સંસ્કાર કોઈ વિશિષ્ટ | દેહને અધ્યાસ એટલે બળવાન હોય છે કે માનવી સ્વેચ્છાએ આવતા
વસ્તુ છે અને તેની સાથે અનેક ભાવનાઓ જોડાયેલી છે એ સૂચવતી મૃત્યુને સ્વીકારવાને ભાગ્યે જ તૈયાર હોય છે. આમ માથે ઝઝુમતું
અને લગ્નઘટનાની ભવ્યતા દાખવતી કંઈ વિશિષ્ટ વિધિની સામાન્ય - મૃત્યુ હુકમ કરે અને દેહને ત્યાગ કરવાની ફરજ પાડે એના બદલે
જન અપેક્ષા રાખે છે. જુની લગ્નવિધિ આજે કોઇને સંતેષતી નથી. - જ્યારે દેહની કાર્યશક્તિ અત્યન્ત ક્ષીણ થતી જતી લાગે, અને જીવન
નવી કંઈ લગ્નવિધિ હજુ સર્વસ્વીકાર્ય બની નથી. આવા સંગમાં લંબાવવાનું કશું પણ પ્રજન ન ભાસે ત્યારે માનવ પ્રકૃતિમાં રહેલી
કાકાસાહેબ કાલેલકરે અને શ્રી. વિનોબા ભાવેએ યોજેલી અને ગાંધીસ્વાભાવિક જીવિષાને વશ ન થતાં મૃત્યુને પ્રેમપૂર્વક નિમંત્રણ આપવું,
જીએ સંમત કરેલી લગ્નવિધિ જનતા જે કોઇ શોધી રહી છે તે
દિશાએ માર્ગદર્શક બનશે એવી કલ્પનાથી ઉપરની લગ્નવિધિને સંક્ષિપ્તઅન્ન જળને સ્વેચ્છાએ ત્યાગ કરે અને એમ કરતાં જયારે મૃત્યુની
સાર આપે છે. તેમાં લગ્ન કરાવનાર પુરોહિતના સ્થાને બ્રાહમણ નહિ - ઘડિ આવે ત્યારે મૃત્યુને પ્રેમપૂર્વક ભેટવું –એ અસાધારણ વીરતા છે,
પણ એક સેવાભાવી હરિજન ગૃહસ્થ હતા એ હકીકત ખાસ દવાન અને આવી વીરતા જેણે સ્થિતપ્રજ્ઞ જેવી સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી હોય તે
ખેંચે તેવી છે અને સમાજનું કંઇ કાળથી ચાલી આવતું અને ચાતુ.. જ માત્ર દાખવી શકે છે. આવું સ્વેચ્છાએ સમાધિમૃત્યુ સ્વીકારનાર પરમ પવિત્ર મહાસતી રંભાકુવરને આપણે અનેક વન્દન હૈ !!!
વર્ણના નામે રૂઢ બનેલું વર્ગીકરણ આમૂલ પુનર્ઘટના તરફ ગતિ એક વિલક્ષણ લગ્નવાધ
કરી રહેલ છે એમ સૂચવે છે. વર્ણપ્રતિષ્ઠાના સ્થાને આ રીતે આજે " તા, ૧૫-૮-૪૫ ને તિર્ધરમાં સેવાગ્રામ ખાતે થયેલ એક
સમાજ જીવનના અનેક પ્રદેશોમાં જે ગુણપ્રતિષ્ટ થઈ રહી છે એ લગ્ન વિધિને નીચે મુજબ સાર આપવામાં આવ્યું છે :
અનેક રીતે આવકારદાયક છે. .
પરમાનંદ,
| SR No. | 525930 |
| Book Title | Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1945 Year 06 Ank 17 to 24 and Year 07 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Manilal Mokamchand Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1945 |
| Total Pages | 190 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 22 MB |