Page Text
________________
*
.
*
* * * * *
* *
તા. ૧૫-૬-૪૧
૩૮-ક
સરદાર પૃથ્વીસિંહ અને ગ્રીષ્મ વ્યાયામવર્ગ : : કેટલાંક સંસ્મરણો " . સરદાર પૃથ્વીસિંહ એક વખતના હિંસાવાદી ક્રાન્તિકારી હતા. વ્યાયામ વર્ગને ચાલુ કાર્યક્રમ નીચે મુજબ હતો. સવારના તેમણે પિતાની જુવાનીનાં ત્રીશ વર્ષ અગ્રેજ સામ્રાજ્ય પ્રત્યેને પણ પાંચ વાગે બ્યુગલ વાગતું. આ સાંભળતાં વેત સૌ વિધાઅસંતોષ ટાળવાના યજ્ઞમાં હોમ્યાં હતાં. “હિંસક રીતિ એ પરાં- થીંએ પોતપોતાનાં બીછાનાં સંકેલી લેતા અને નિત્યકર્મથી જય માર્ગ છે અને અહિંસક પ્રયોગ એ જ વિજેતાનું સાચું - પરવારીને પોણા છ વાગ્યે પ્રાર્થના માટે તૈયાર થઈ જતા. ધ્વજહથિયાર છે” એવી સ્કેરણા તેમને એક અમૂલ્ય પળે થઈ. હિંદુ- વંદનવાળા મેદાનમાં જ સમુહપ્રાર્થના કરવામાં આવતી હતી. શ્રી
સ્થાનમાં તેઓ છેલ્લાં સોળ વર્ષથી સામ્રાજ્યના છુપા કેદી તરીકે જસુભાઈ પિતાના તંબુર સાથે સુન્દર રાગમાં હૃદયસ્પર્શી પ્રાર્થના વિવિધ વેષમાં રહેતા અને ફરતા હતા. આજથી લગભગ ત્રણ ગવરાવતા અને પછી ધુનના પદે બોલાતા, જે બધા વિદ્યાર્થીઓ વર્ષ પહેલાં જ્યારે મહાત્મા ગાંધીજી મુંબઈ પાસે જુહુમાં રહેતા ઝીલતા. છના ટકોરે પ્રાર્થના પુરી થતાં જ શ્રી. અઆ સાહેબ હતા ત્યારે સરદાર પૃથ્વીસિંહ એકાએક તેમની પાસે ગયા અને ઝડપભેર નિયત કરેલી ટુકડીઓના શિક્ષકને તથા વિદ્યાર્થીઓને પિતાના જીવનને પડદે ઉપાડીને તેમણે તે ખત સુધીની પિતાની નિયત સ્થાને લઈ જઈને દરેક ટુકડીને પાતપિતાને કાર્યક્રમ શરૂ સઘળી પ્રવૃત્તિને ગર્ભિત ઇતિહાસ ખુલ્લે કર્યો. વેગ અને ત્યાગને કરવાનો હુકમ આપતા. બરાબર છ થી આઠ વાગતા સુધીના બે જેણે સુમેળ સાથે હતા તેવા આ પુરૂષને ગાંધીજીએ ખૂબ " કલાકોમાં વિવિધ કસરતેથી વિધાર્થીઓ પિતાના શરીરમાં અવસન્માન્યા-અને જનતાને સરદાર પૃથ્વીસિંહની ઓળખાણ કરાવી.. નવી સ્કુર્તિ અનુભવતા. નબળા. શરીરવાળા કેટલાક વિદ્યાર્થીઓ આવા અજોડ પુરૂષ તે સરદાર પૃથ્વીસિંહ, જેમને આ જીવન- શરૂઆતમાં થાકી ગયેલા જણાતા, પણ છેલ્લા દિવસોમાં ખૂબ પરિવર્તનના ભવ્ય પ્રસંગ સુધી કેટલાક લેકે “સ્વામીરાવ' અથવા ઉમંગી બની ગયેલા માલુમ પડતા હતા. તે “સ્વામીજી” તરીકે ઓળખતા હતા.
કવાયત પછી આઠ વાગ્યે નાસ્તાનું બ્યુગલ વાગતું, જે મહાત્માજીના આશીર્વાદ મેળવી તેમણે નવું જીવન શરૂ વખતે ભેજનશાળામાં બધા વિદ્યાર્થીઓને દુધ તથા ચણા અથવા કર્યું. મુંબઈમાં આવીને પ્રથમ પ્રયોગ તેમણે ગ્રીષ્મ વ્યાયામવર્ગને તે રોટલી કે ભાખરીને નાસ્તા આપવામાં આવતું. સાડા આઠથી કર્યો. મે માસની રજા તુરતમાં જ પડવાની હતી. તેથી એપ્રીલ સાડા નવ વાગ્યા સુધી આંબાવાડીઆમાં એકાદ વ્યાખ્યાન રાખમાસમાં મલાડમાં ખોલવામાં આવનાર ગ્રીષ્મ વ્યાયામવર્ગની
વામાં આવતું અથવા તે સરદારશ્રી પ્રશ્નોત્તરી માટે વખત તેમણે જાહેરાત કરી. તેમના નામથી જ મુગ્ધ થયેલ જનતાએ
આપતા. સાડાનવથી અગિયાર સ્નાન તથા કપડાં ધોવા માટે આ તેમની જાહેરાતના જવાબમાં આઠસો જેટલી અરજીએ અવકાશ આપવામાં આવતે જે વખતે દરેક બ્લેકમાં અપાયેલ મોકલી આપી. આમાં પાંચ વર્ષથી માંડીને બાર વર્ષ સુધીના
બાલદી સાથે લઈને વિદ્યાર્થીઓના ટોળાએ નકકી કરેલા સ્થળોએ બાળક, બારવર્ષની ઉપરનાં કુમારો તથા કન્યાએ તેમજ મેટી
હાવા માટે નીકળી પડતા. શહેરી જીવનને તે જાણે કે બધાં ઉમરના વ્યાપારી યુવાને તેમજ યુવતીઓને સમાવેશ થયે હતે.
ભુલી જ ગયા હતા. આ ગ્રીષ્મ વ્યાયામવર્ગની રચના મલાડમાં આવેલ એક વિશાળ આંબાવાડીઆમાં કરવામાં આવી હતી. શ્રી નાથજી
વૈશાખની ગરમીમાં લાલચોળ બનેલી સૌ કોઈને કકડીને જેઓ એક પ્રખર તત્ત્વવેત્તા અને કર્મયોગી છે તેમના હાથે આ
ભુખ લાગી હોય એવામાં ભેજનનું બ્યુગલ વાગતું અને તાબે
ડતોબ ભેજનગૃહ ચીકાર થઈ જતું. ગ્રીષ્મ વ્યાયામવર્ગની ઉદ્દઘાટનક્રિયા કરવામાં આવી હતી. આ વર્ગની યોજના પાછળ જીવનઘડતરની ભાવના હતી; હિંદી
સાદું, પિષક અને મસાલા વગરનું આ ભોજન જમતી વખત જનની શરમ ધોઈ નાંખવાને એક બધાટ ઉભા કરવાની મહત્યા
હિંદુ, મુસલમાન, ખ્રીસ્તીની નાતજાતનું કે શ્રીમંત ગરીબના ભેદકાંક્ષા હતી, હિંદી જનેને યૌવનધનની તીજોરી ખાલી આપવાને
ભાવનું કોઈને કશું ભાન રહેતું નહિ. બધાને પીરસાઈ રહે તે ઉંચે મરથ હતો. એ કંઈ કઈ સહેલાણીની સહેલગાહ અથવા
પછી એક પ્રાર્થના થતી અને ત્યારબાદ રાષ્ટ્રનાદ થયા પછી જ
જમણ શરૂ થતું. જમ્યા પછી સૌ પિતાના નિવાસસ્થાન તરફ પીકનીક પાર્ટીને જલસો કે રાક્ષસીબળવાલા કુસ્તીવાને તૈયાર
સીધાવતા અને છેડે આરામ કરતા કરવાને અખાડો માત્ર ન હતે. અહિં તે યૌવનની સાચી કીંમત
દેઢ વાગ્યાથી અઢી સુધી મરજીયાત હિંદી વર્ગ અને સમજાવીને માનસિક તથા શારીરિક બળ વડે ધરતીપર મનુષ્ય
કાંતણ વર્ગ ચલાવવામાં આવતો. અઢીથી સાડાત્રણ વાગ્યા સુધી તરીકે જીવવાને સાચે મંત્ર શિખવવાને એક અખતરે અદરાય
શરીરશાસ્ત્ર અને આહારશાસ્ત્રના ખાસ વિશારદનાં વ્યાખ્યાન હતે. મહાન પુરૂષે, સાક્ષર, નેતાઓ અને વિચારકેનું આ
રાખવામાં આવતાં અને અકસ્માત પ્રસંગે તાત્કાલિક મદદ ક્ષેત્રે ખૂબ જ આકર્ષણ કર્યું હતું અને તેથી જ પંડિત
(First aid) સંબંધે પણ. વ્યાખ્યાન આપવામાં આવતાં. સાડા-. સુખલાલજી, આચાર્ય શ્રી કૃપલાણીજી, મહાદેવભાઈ દેસાઈ
ત્રણથી ચાર જુદા જુદા નેતાઓ, સાક્ષરોનાં વ્યાખ્યાને ગાઠકિશોરલાલ મશરૂવાળા, કાકાસાહેબ કાલેલકર, રવિશંકર મહારાજ
વવામાં આવતાં. સાડાચાર વાગ્યે બપોર પછી થોડે આરામ આપ- ' આદિ જાણીતા વિદ્વાનોએ અને સમાજસેવકોએ અહિં આવીને
વામાં આવતા હતા. તથા વિવિધ વિષયે ઉપર વ્યાખ્યાન આપીને પોતાના અનેક સાંજના સવાપાંચથી સાડાછ સુધી વ્યાયામના વર્ગો ચાલતા. . અનુભવે તેમજ વિચારોને લાભ આપ્યું હતું.
જેમાં નિયત અભ્યાસક્રમ મુજબ કસરતે શીખવવામાં આવતી. - ભારત વેચ કુ. ના માલીક શ્રી પ્રાણજીવનભાઈએ તો એક
સાડાછથી સાડાસાત સુધી વિવિધ રમત અને ખેલ ખેલાઅદભુત કાર્ય કરી બતાવ્યું.. જાજરૂ વિભાગને સાફ રાખવાનું વવામાં આવતા. કામ તેમણે સ્વેચ્છાથી પિતાના માથે ઉઠાવી લીધું હતું.
સાડાસાતે સાંજનું ભોજન અપાતું. સાડાઆઠથી દશ વર્તમાન ' , રોજ સવારના છથી આઠ વાગ્યા સુધીમાં જાતે ભામ કામ કરીને સમાચારો, “ધરકીબાતે” અને ખાસ વિષય પર વ્યાખ્યાનકર્તાઓનાં તેઓ બધાં જાજરૂ સાફ રાખતા અને રાત્રીની સેમામાં હાજર
વ્યાખ્યાને થતાં. રહી વ્યાખ્યાનેને લાભ લેતા તથા પિતાના રમુજી સ્વભાવથી “ઘરકીબાતે” સમસ્ત વિદ્યાર્થી વર્ગને એક - અનેકને આનંદ આપતા. એ
રસીલો વિષય હતો, જેમાં સરદાર. પૃથ્વીસિંહ પિતાના કેટ
| SR No. | 525926 |
| Book Title | Prabuddha Jivan - Prabuddha Jain 1941 Year 02 Ank 18 to 24 - Ank 20 and 21 is not available and Year 03 Ank 01 to 16 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Manilal Mokamchand Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 1941 |
| Total Pages | 236 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 27 MB |