Page Text
________________
નાગ-નાગણ સુધીના ઉદાહરણોની પણ છે સ્ત્રીલિંગ લીધી છે. એમણે નધેિલા સંખ્યાબંધ પ્રયોગોમાં રૂપમાં અને સ્પષ્ટ રીતે લધુ પ્રયત્ન યકૃતિ છે. વિકલ્પ છે તે એમની નજર બહાર ગયા છે. મારે
આઠમો બહુ વચન વિશે લેખ પ્રચલિત ફાવે તેમ કરીશ’નું મન ફાવે તેમ કરીશ’ એ જરુરી પ્રયોગને લક્ષમાં લઈ લખાય છે. એમણે આ છે, એમણે નવમા ખંડમાં પછી વિક૯૫ સૂચવ્યું છે, વિષયમાં વધુ ચોકસાઈ આપે એ દષ્ટિએ તે પ્રત્યક્ષ પરંતુ મને એ સ્થળોમાં ‘ચિ વગેરે'ના અર્થમાં “તને પ્રયોગોની તપાસથી નક્કી થવું જરૂરી’ ગયું છે. વગેરેની જ પ્રામાણિક્તા અનુભવાઈ છે. દસમાં ખંડમાં આ પછીનો “આખ્યાતિક સમાસો’ એ લેખ મને “માલિકી કે સગાઈના સંબંધના ઉદ્દેશ્ય તરીકેના વધુ મહત્વનો લાગ્યો છે. (૧) જેના ઘટકે સ્વરૂપ પ્રાગમાં “અમારે દુઝીણું છે' સિવાયનાં ઉદાહરણમાં.. દષ્ટિએ સંબંધ હોય તેવા, અને (૨) જેના ઘટકે “મારે-તારીને પ્રયોગ મારા જાણવામાં નથી; “મને અર્થ દૃષ્ટિએ સંબદ્ધ હોય તેવા’ એમ આખ્યાતિક તો સગ છે' “મને સુખ તો આવું” “મને માસા સમાસેના બે મોટા વર્ગ એમણે તારવી આપ્યા છે. થાય” “રમા તને શું થાય ?” વગેરે પ્રયોગ સ્વાભાવિક આવા સમાસોમાં “પ્રતિ વનિ શદવાળા' એ રીત
છે. ૧૨ મા ખંડના વિકલ્પોમાં પણ મને “મને-તને .
છે. ૧૨ મા મ ડન ધ્યાન ખેંચે છે કે એમાં ઉઘાડે-બુઘાડે' જેવામાં
-અમને-તમને'નો જ અનુભવ થયેલો છે. ૧૩ માં વનિ સમાનતાએ માત્ર “બ”નો આદેશ અને “કાપી- ખંડની પણું એજ સ્થિતિ છે. કૃપીને જોવામાં નિરર્થક પદને પ્રવેશ જોવા મળે બારમો લેખ ‘નિષેધાર્થ' વિશે છે. ડો-કાનાના છે. એમણે મહત્ત્વના આઠ જેટલા પ્રકાર તારવી એ ગુજરાતી રેફરન્સ વ્યાકરણ” (પૃ. ૧૩–૧૪૯) આપી “અંતે ગુજરાતી શબ્દ રચનાની એક ગૂંચ” માં મળતી વિચારણામાં રહેલી અસ્પષ્ટતા તરફ ડો. પણ ઉકેલી આપી છે તે નામ તરીકે ન વપરાતાં ભાયાણીનું ધ્યાન ગયું જ છે. “મા” પ્રાંતીય પ્રગ કિયાવાચક શબ્દનાં બનતાં સામાસિક ઝૂમમાં; છે એ એમનું મંતવ્ય મને પણ વાજબી લાગે છે. જેમકે “આવજા” “નાસભાગ” વગેરે બારમી સદીના “ન'ના વિકલ્પમાં “ન’ના જ સ્થાનમાં “નહીં” વપરાતાં “ઉધઈસ’ એ રૂપનો ઉલ્લેખ કરી એકવાર આવા થાડે અર્થ ભેદ છે તે એમની મીમાંસામાં અપાયે સમાસ બન્યા પછી વ્યાપક થતાં, એવી જોડિયા નથી, અવસ્થામાં નામની પરિસ્થિતિ આપોઆપ સંસ્થાપિત થઈ જાય છે.
" એમણે આપેલાં ન આપેલાં ન હોય.
નહીં હેય. અગિયારમો “મારે, અમારે, તારે, તમારેનાં
ન જ હોય.
નહીં જ હોય. પ્રયોગક્ષેત્ર' એ લેખ “મને, અમને, તને, તમનેથી
તે રજા ન આપે તે હું તે રજા નહીં આપે તે કયાં કયા સંગોમાં જુદા પડી “ભારે' વગેરે વપ
ન આવું.
હું નહીં આવું. રાય છે એ તારવી આપે છે. હકીકતે તો “અંબા
કયાંક સ્થાન ફેરથી “નહીં' જ અર્થ ભેદ આપે લાલે' અને “અંબાલાલને એવાં રૂપો મુખ્યત્વે સામાન્ય દતના યોગમાં કેવી રીતે જીવંત ભાષામાં પ્રયોજાય
છે, જેમકે;
રાત્રે વંચાય નહીં. રાત્રે નહીં વંચાય. છે એને મળતી આ મીમાંસા છે. આની ચર્ચા કરતાં ત્રીજી અને સાતમી વિભક્તિનો ‘એ લાગી છઠ્ઠીને “નહેતો'ના પ્રયોગમાંને વિકલ્પ પણ નેધ અર્થ આપનારા “તું” અનુગના થયેલા અને તે પણ જોઈએ. યાદ કર્યો છે. જુના “અંબાલાલને હાથે” “અંબા- તે નહોતો આવ્યો. તે આવ્યો નહોતો. લાલને ઘરે' વગેરેના વિક૯પમાં “અંબાલાલના હાથે” તે હજી આ જ હતો તે હજી આવ્યો જ નહોતો. વગેરે પ્રકારના સ્થાપિત થતા પ્રયોગોની પણ નોંધ નહીં.
બુદ્ધિપ્રકાશ, સપ્ટેમર '૬૯ ].
૩૩૧;
| SR No. | 522415 |
| Book Title | Buddhiprakash 1969 09 Ank 09 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Yashwant Shukl, Madhusudan Parekh |
| Publisher | Gujarat Vidyasabha |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 32 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Buddhiprakash, & India |
| File Size | 4 MB |