Jain_Satyaprakash 1954 07

SR No.: 521712
Original Sutra Author: N/A
Author: Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
Publication Year: 1954
Total Pages: 28
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Jain Satyaprakash, & India
File Size: 11 MB

Page 15

- કર્મ મીમાંસા લેખક : શ્રીયુત માસ્તર ખુબચંદ કેશવલાલ, શીરેહી
(લેખાંક-બીજે]. [ કર્મના અસ્તિત્વ વિશે જૈન દર્શનની સાથે જૈનેતર દર્શનની માન્યતા રજૂ કરવાથી તદિષચક તુલનાત્મક અધ્યયન થઈ શકે; એ ખાતર તે તે વિષયમાં જૈન વિદ્વાનેએ લખેલા અલગ અલગ ગ્રંથામાંથી હકીકત મેળવીને સારૂપે અહીં રજૂ કરી છે. હવે પછીના લેખમાં જૈન દર્શનની માન્યતા રજૂ કરાશે.]
યોગ દર્શનાનુસાર અવિદ્યા, અમિતા, રાગ, દ્વેષ, અભિનિવેશ એ પાંચ કલેશ છે. એ પાંચ કલેશને કારણે કિલષ્ટ વૃત્તિ-ચિત્તવ્યાપાર થાય છે, અને તેથી ધર્મ-અધર્મરૂપ સંસ્કાર ઉત્પન્ન થાય છે. સંસ્કારને વાસના, કર્મ અને અપૂર્વ એવાં પણ નામ “ગદર્શન'માં આપવામાં આવ્યાં છે. કલેશ અને કર્મને અનાદિ કાર્ય–કારણભાવ બીજાંકુરની જેમ જ માનવામાં આવ્યો છે. કલેશ–કિલgવૃત્તિ અને સંસ્કાર એ બધાંને સંબંધ એગ દર્શનની પ્રક્રિયા પ્રમાણે આત્મા સાથે નહિ પણ ચિત્ત-અંતઃકરણ સાથે છે અને તે અંત:કરણ એ પ્રકૃતિનો વિકાર-પરિણામ છે.
કર્મને વિપાક યોગદર્શન’માં ત્રણ પ્રકારને બતાવ્યો છે. જાતિ, આયુ અને ગ. વળી યોગદર્શનમાં કર્ભાશય અને વાસનાનો ભેદ કર્યો છે. એક જન્મમાં સંચિત જે કર્મ તે કર્ભાશય નામે ઓળખાય છે, અને અનેક જન્મના કમીના સંસ્કારની જે પરંપરા છે તે વાસના કહેવાય છે. કમોશયને વિપાક અદષ્ટ જન્મ વેદનીય અને દષ્ટ જન્મ વેદનીય એમ બે પ્રકારે સંભવે છે. અર્થાત પરજન્મમાં જેને વિપાક મળે છે તે અષ્ટ જન્મ વંદનીય અને આ જન્મમાં જેનો વિપાક મળે છે તે દષ્ટ જન્મ વદનીય. અદષ્ટ જન્મ વેદનીયનું ફળ નો જન્મ, તે જન્મનું આયું, અને તે જન્મના ભોગો એ ત્રણે છે. દર જન્મ વેદનીય કર્ભાશયને વિપાક આયુ અને ભોગ અથવા તે માત્ર ભાગે છે, પણ જન્મ નથી.
વાસનાને વિપાક તે અસંખ્ય જન્મ, આયું અને ભોગને માનવામાં આવ્યાં છે, કારણ કે વાસનાની પરંપરા તે અનાદિ છે. વળી અહીં શુકલ કર્મને કૃષ્ણ કર્મ કરતાં બળવાન માનવામાં આવ્યું છે, અને કહ્યું છે કે શુકલ કર્મને ઉદય હોય ત્યારે કૃષ્ણ કમેનો નાશ ફળ દીધા વિના થઈ જાય છે. સાંખ્યદર્શનની માન્યતા પણ યોગ દર્શન જેવી છે. નૈયાયિકાએ રાગ, દ્વેષ અને મહિ એ ત્રણ દોષ સ્વીકાર્યા છે. એ ત્રણ દોષથી પ્રેરિત થઈને
વની મન, વચન, કાયની પ્રવૃત્તિ થાય છે અને એ પ્રવૃત્તિથી ધર્મ અને અધર્મની ઉત્પત્તિ થાય છે. ધર્મ અને અધર્મને નયાયિંકાએ “સંસ્કાર” અથવા તો “અદષ્ટ' એવું નામ આપ્યું છે કે જે જૈનમતમાં પૌગલિક કર્મ અથવા તે દ્રવ્ય કર્મ કહેવાય છે.