Jain_Satyaprakash 1945 07

SR No.: 521612
Original Sutra Author: N/A
Author: Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
Publication Year: 1945
Total Pages: 36
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Jain Satyaprakash, & India
File Size: 17 MB

Page 13

અંક ૧૦ ] વિકથા : પ્રકાર ને ઉપપ્રકારો
[ ૨૦૭ (૧) શ્રીકથા, (૨) ભક્તકથા, (૩) દશકથા, (૪) રાજકથા એમ ચાર પ્રકારે છે. સ્ત્રીકથા એટલે સ્ત્રી સંબંધી કથા. એવી રીતે ભક્તકથા એટલે આહાર સંબંધી કથા. દેશકથા અને રાજકથા એ અનુક્રમે દેશ અને રાજા સાથે સંબંધ ધરાવે છે.
સ્ત્રીકથાના ચાર ભેદે છેઃ (૧) જાતિકથા, (૨) કુલથા, (૩) રૂપકથા અને (૪) નેપથથા. જાતિકથામાં બ્રાહ્મણી કે એવી કોઈ જાતિની પ્રશંસા કે નિન્દા હોય છે. એવી રીતે કુલકથા વગેરે માટે સમજી લેવું. નેપથ્યને અર્થ વસ્ત્રાદિકની રચના, વેષની સજાવટે એ છે.
ભક્તકથાના પણ ચાર ભેદ છેઃ (૧) દ્રવ્યકથા, (૨) વ્યંજનભેદકથા, (૩) આરંભકથા અને (૪) મૂલ્યપાકરસવતી કથા. દ્રવ્યકથામાં ઘી વગેરે દ્રવ્યની વાત હોય છે; વ્યંજનભેદકથામાં જાતજાતના વ્યંજનોને–ચટણી મસાલાનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે; આરંભકથામાં બકરી, તેતર વગેરેના આરંભની વાત આવે છે; અને મૂલ્યપાકરસવતીકથામાં કઈ વાની કેટલા મૂલ્યની છે એનો નિર્દેશ હોય છે.
દશકથાના પણ ચાર ભેદો છે; એ છંદ, વિધિ, વિકલ્પ અને નેપથ સાથે અનુક્રમે સંબંધ ધરાવે છે. ઈદનો અર્થ ‘રિવાજ’ છે. જેમકે કોઈકે દેશમાં મામાની પુત્રી સાથે લગ્ન થઈ શકેટ અને કોઈક દેશમાં ન થઈ શકે. આમ જેમાં રિવાજોની વાત આવતી હોય તે “છંદ કથા” છે. ભજન, લગ્ન વગેરેની વિધિના ક્રમ સંબંધી વાતો જેમાં આવતી હોય તે દેશથાનો બીજો ભેદ છે.
કૂવા, વપ્ર (વાવ) સારણી વગેરે દ્વારા ધાન્ય ઉત્પન્ન કરવું એ કે ઘર દહેરાસર એ વિકલ્પ' કહેવાય છે.
નેપથને અર્થ ઉપર દર્શાવાયો તે જ અહીં સમજવાનું છે. એ વેષની સજાવટ પુરુષ તેમજ સ્ત્રીઓને અંગે છે. આ સજાવટ સ્વાભાવિક તેમજ કૃત્રિમ એમ બંને પ્રકારની છે.
રાજકથાના પણ ચાર ભેદ છે, અને એ અનુક્રમે નિર્ગમ, અતિગમન, બળ અને કાશ સંબંધી છે. તેમાં નિર્ગમ' એટલે આ પ્રકારના વૈભવપૂર્વક રાજા શહેરમાં નીકળ્યો તે. એવી રીતે “અતિગમન” એટલે આ પ્રમાણેને રાજાને પ્રવેશ બળ’ એટલે રાજા પાસે આટલા ઘેડા છે, આટલા હાથી છે ઈત્યાદિ વિગત. “કેશ’ એટલે આટલા કરોડ કાઠાર છે એ હકીક્ત.
હવે આપણે કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરિએ રચેલા યોગશાસ (પ્રકાશ ૩, સ્લો. ૭૯) નો વિચાર કરીશું તો જણાશે કે ભક્તકથા, સ્ત્રીકથા, દેશકથા અને રાજકથા એમ
૭. “ભક્ત માટે પાઈયમાં મત્ત અને ગુજરાતીમાં “ભાત’ શબ્દ છે. સુખસાતા પૂછવામાં “ભાત’ શબ્દ આજે પણ વપરાય છે. વિશેષમાં કાઠિયાવાડમાં “ગરમ રોટલો, દૂધ, થી, વગેરેનું સવારનું ભોજન એ અર્થમાં “ભાત' શબ્દ વપરાય છે. આ ઉપરાંત રાંધેલા ચાળા, ડાંગર, છાપ અને પ્રકાર એમ પણ એના અર્થો છે, પણ એ બધા અહીં પ્રસ્તુત નથી.
૮. અભયદેવસૂરિ ઠાણની ટીકામાં કહે છે કે લાટ દેશમાં થઈ શકે વિશેષ માટે gyal. History of Dharmasastra ( 11, 459 ).