Jain_Satyaprakash 1945 07

SR No.: 521612
Original Sutra Author: N/A
Author: Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad
Publication Year: 1945
Total Pages: 36
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Jain Satyaprakash, & India
File Size: 17 MB

Page 12

વિથા : પ્રકારો ને ઉપપ્રકારે
(લે. પ્રેા હીરાલાલ રસિકાસ કાપડીયા, એમ. એ.)
કથા એ સાહિત્યનું એક અંગ છે, અને એ આપણા દેશમાં અનેક રીતે ફાલ્યું પૂછ્યું છે. એથી તા આપણે ત્યાં કથાના વિવિધ પ્રકારા જોવાય છે. જેમકે અદ્ભુત કથા, આખ્યાન, આખ્યાયિકા, આડકથા, આત્મકથા, ઉપકથા, પાખ્યાન, કલ્પિત કથા, ખંડકથા, ચંપૂ, જીવનકથા, દંતકથા, નિર્દેશન, પરિકથા, પરીકથા, પૌરાણિક કથા, પ્રાન્ત્ર, પ્રવ્રુહિકા, ડકથા, રૂપકકથા, વિકથા અને સકલકથા. આ પૈકી કેટલાકનું સ્વરૂપ કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચન્દ્રસૂરિએ કાવ્યાનુશાસનમાં દર્શાવ્યું છે. ઉપર જણાવાયેલા પ્રકાર। અંગ્રેજી કથાસાહિત્યમાં નીચે મુજબનાં અંગાને એછે વત્તે અંશે સ્પર્શે છેઃ—
Allegory', anecdote, apologue', detective-story ' fables, fairy-tale, legend, narration, novelÝ, nursery-tale, parable', romance, story, sub-story, અને tale.
ભારતીય કથાસાહિત્યની વિશાળતા આશ્ચયજનક છે અને એમાં જૈન ગ્રંથકારાના ફાળા જેવા તેવા નથી. ચાર અનુયાગા પૈકી એકનું નામ કથાનુયાગ છે. એ દ્વારા જાતજાતની થાએ, ઉપકથાઓ અને આડકથાએ આલેખાઈ છે. કથાના અકથા, કામકથા, ધર્માંકથા અને સંકીણુ કથા એમ ચાર પ્રકારે અને એ ચારેનાં લક્ષણે। આપવા ઉપરાંત કથાવસ્તુના ત્રણ પ્રકારે। હરિભદ્રસૂરિવરે સમરાચ્ચચયિ (ભવ ૧)ના પ્રારંભમાં દર્શાવ્યા છે. ઉદ્યોતનસૂરિએ કુવલયમાલામાં અને સિદ્ધષિએ ઉપમિતિસવપ્રપ’ચાકથામાં આ દિશામાં પ્રકાશ પાડયો છે. વિશેષમાં ઠાણ નામના ત્રોજા અ°ગ ( ઠા. ૪, ૭. ૨, પત્ર ૨૧૦ )માં ધમકથાના ચાર પ્રકારે। અને એ દરેકના ચાર ઉપપ્રકારે દર્શાવાયા છે. આ હકીકત દશવૈયાલિયનિજ્જીતિ (ગા. ૧૯૭-૨૫૦)માં પશુ છે. આ લઘુ લેખમાં કથાના તમામ પ્રકારાના વિચાર ન કરતાં સાધુપુરુષે જે કથા! ન કહેવી જોઈ એ તે વિષે ટૂંકમાં ઉલ્લેખ કરુ છું. આ કથાઅેને સંસ્કૃત ભાષામાં વિજ્જા અને પાયમાં વિજ્ઞા તેમજ વિદા કહે છે. વિટ્ઠા શબ્દ ઠાણ (૪, ૨; સુ. ૨૮૨)માં, સમવાય (પત્ર ૪૯ )માં તેમજ દશવેયાલિયનિશ્રુતિ (ગા. ૨૦૭)માં વપરાયેા છે, જ્યારે વિજ્ઞા શબ્દ વિયાહપણત્તિ, ગચ્છાચાર (૧, ૧૧), ઉત્રએસમાલા, સુપાસનાહુરિય (પૃ. ૨૫૨) અને સુરસુંદરીચિરય (૧૪, ૮૮)માં વપરાયેા છે. દેવચંદ લાલભાઈ જૈત પુસ્તકાહાર સૌથા (સુરત) તરફથી જે પૂર્વાચાર્ય કૃત શ્રમણપ્રતિક્રમણમૂત્રવૃત્તિ ઈ. સ. ૧૯૧૧માં પ્રસિદ્ધ થયેલી છે તેમાં વિકયાના અ, એના ચાર પ્રકારે। અને એ પ્રત્યેક પ્રકારના ચાર ઉપપ્રકારા સંસ્કૃતમાં અપાયેલા છે. એના આધારે હું આ સબંધમાં નીચે મુજબ નિર્દેશ કરું છુંઃ—
(સંયમને બાધક હોવાથી) વિરુદ્ધ અથવા નાશ પામેલી કથા તે વિક’. વિસ્થાના
""
૧–૬. આ શબ્દની સમજુતી જ્યાર્જ લેાતે (Loane) કૃત “A short Handbook of Literary Terms"માં અપાયેલી છે.