________________
सप्टेम्बर - २०१८
२४५
श्रीकनकसोम-कृत आषाढभूति-धमाल
सं. - प्रा. अनिला दलाल
मध्यकालीन गुजराती साहित्यकोश-१मां नोंध्या प्रमाणे कवि कनकसोम (ई. १५३९-ई.१६१४) खरतरगच्छना साधु-कवि अने जिनभद्रसूरिनी परम्परामां अमरमाणिक्यना शिष्य छे. तेमणे 'मंगलकलश-चोपाइ / फाग' (ई. १५९३), 'जिनपालितजिनरक्षित-रास' (ई. १५७६), प्रस्तुत रचना 'अषाढभूति धमाल / चरित्र' (ई. १५८२), 'आर्द्रकुमार-चोपाई । धमाल' (ई. १५८८) वगेरे कथात्मक रचनाओ आपी छे. 'श्री पूज्य-भास' (ई. १५७२) जेवी गीतरचना अने नगरकोटना आदीश्वरनुं स्तोत्र (ई. १५७८) ओ कविनी ऐतिहासिक माहिती धरावती कृतिओ छे. तेमनी अन्य रचनाओमां 'नेमि-फाग' (ई. १५७४), 'गुणस्थानक-विवरण-चोपाई' (ई. १५७५) वगेरे छे.
प्रस्तुत कृति प्रमाणमां ढूंकी होवाथी तेमां वर्णनो ओछां होय ते स्वाभाविक छे, छतां बन्ने नटडीओनुं वर्णन यथोचित, हूबहू छे. अलङ्कारोमां उपमा तेमज उत्प्रेक्षानो विनिमय ठीक थयो छे. कथा-निरूपण कृतिनी विशेषता छे.
भाषानी दृष्टिओ क्रियापदोमां 'इ'कारनी प्रधानता जोवा मळे छे. जेमके 'विहरावइ', "चिंतवइ' 'छंडीजइ' 'करीजई' इत्यादि. क्यांक प्रास मेळववा पण आ रीति प्रयोजाई होय. अलबत्त, छेल्ला भागमां 'उ'कार वधारे जणाय छे. भाषा-व्याकरणनो भाग होई शके छे.
साधु आषाढभूति विशेनी कविनी बे कृतिओ मळी छे - (१) आषाढभूति धमाल, (२) आषाढभूति चरित्र. बन्ने कृतिओमां घणी समानता होवा छतां शब्दप्रयोगमां घणे स्थळे फेरफारो मळे छे. प्रस्तुत सम्पादनमां 'धमाल'ने मुख्य राखीने वाचना तैयार करी छे. 'आषाढभूति चरित्र'मांना पाठभेदो टिप्पणीमां नोंध्या छे. केटलाक शब्दोना अर्थ मूक्या छे.
बन्ने हस्तप्रतोनी नकल कोबाना 'श्रीकैलाससागरसूरि ज्ञानमन्दिर'ना ग्रन्थसंग्रहमांथी प्राप्त थई छे. 'धमाल'नी प्रतक्रमाङ्क ४८६८४ अने 'चरित्र'नी प्रतक्रमाङ्क ७८२९७ - एम बे प्रतो त्यांना संग्रहालयमा नोंधायेली छे. बन्ने प्रतिओनी झेरोक्ष नकल आपवा माटे ज्ञानमन्दिरना कार्यवाहकोनो आभार मानुं छु.
