________________
૧૫૯
જૈન દૃષ્ટિએ બ્રહ્મચર્યવિચાર
(૩) પણ જે પ્રવૃત્તિને લીધે વ્યવહારમાં પણ લીધેલી પ્રતિજ્ઞાને આંશિક ભંગ મનાય, અર્થાત્ જે પ્રવૃત્તિ વડે મનુષ્યનું વર્તન વ્યવહારમાં દૂષિત મનાય તે પ્રવૃત્તિને ત્યાજ્ય માનવામાં આવી છે. એવી પ્રવૃત્તિનું જ નામ અતિચાર વા દેશ છે, અને એ ત્રીજે દોષ ગણાય છે.
(૪) અનાચાર એટલે પ્રતિજ્ઞા સર્વથા નાશ. એ મહાદેવ છે.
શાસ્ત્રકાર કહે છે કે ગૃહસ્થના શીલના પાંચ અતિચાર છે ઃ (૧) ઈવર પરિગ્રહીતાગમન, (૨) અપરિગૃહીતાગમન, (૩) અનંગક્રીડા, (૪) પરવિવાહકરણ, (૫) કામોમાં તીવ્ર અભિલાય.
આ પાંચ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ સ્વદારસંતિષી ગૃહસ્થના શીલને દૂષણરૂપ છે. કોઈ પણ ગૃહસ્થ સ્વદારસતિષને પૂરેપૂરે વફાદાર રહે તો એ પાંચમાંની એક પણ પ્રવૃત્તિને કદી પણ નહિ આચરે. ૭. બ્રહ્મચર્યની નિરપવાદતા
અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય વગેરે મહાવ્રતો સાપવાદ છે, પરંતુ માત્ર એક બ્રહ્મચર્ય જ નિરપવાદ છે. અહિંસા વ્રત સાપવાદ છે એટલે સર્વ પ્રકારે અહિંસાનો પાલક કોઈ ખાસ વિશિષ્ટ લાભના ઉદ્દેશથી હિંસાની પ્રવૃત્તિમાં ઊતરે છતાં તેના વ્રતને ભંગ નથી મનાતો. કેટલાક તે પ્રસંગે જ એવા છે કે જેને લઈને એ અહિંસક હિંસા ન જ કરે યા હિંસામાં પ્રવૃત્ત ન જ થાય છે તેને વિરાધક પણ માને છે. વિરાધક એટલે જૈન આજ્ઞાને લેપક. આવી જ સ્થિતિ સત્યવ્રત અને અસ્તેયાદિ વ્રતમાં પણ ઘટાવવાની છે. પણ બ્રહ્મચર્યમાં તો આ એક પણ અપવાદ નથી. જેણે જે જાતનું બ્રહ્મચર્ય સ્વીકાર્યું હોય તેણે વિના અપવાદે તેવું ને તેવું જ આચરવાનું છે.
બીજાના આધ્યાત્મિક હિતની દષ્ટિ લક્ષ્યમાં રાખીને અહિંસાદિને અપવાદ કરનારે તટસ્થ યા વીતરાગ રહી શકે છે. બ્રહ્મચર્યના અપ
૧. તિલકાચાર્ય કૃત બતક૯૫વૃત્તિ પર ૩૫-૩૬.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
