________________
જૈનધર્મને પ્રાણ યેલું બચ્ચું પણ ફક્ત પિતાની મા તરફ જ નહીં પણ બીજાં વાંદરાંઓ તરફ પણ પિતાને બચાવવા માટે કેવું તાકી રહે છે! પશુપક્ષીઓમાં રોજ બની ગયેલે આ બનાવ આમ તે બહુ પરિચિત અને સાવ સામાન્ય જેવો છે, પણ એમાં સૂક્ષ્મ રૂપે એક સત્ય સમાયેલું છે.
એ સત્ય એ છે કે કોઈ પ્રાણીની જિજીવિષા એના જીવનથી અળગી નથી થઈ શકતી; અને જિજીવિષાની તૃપ્તિ ત્યારે જ થાય છે કે જ્યારે પ્રાણી પિતાના નાના-મોટા જૂથમાં રહીને એવી મદદ મેળવે અને એને મદદ કરે. જિજીવિષાની સાથે અનિવાર્ય રીતે સંકળાયેલ આ પિતાની જાતિના જૂથની મદદ લેવાની ભાવનામાં જ ધમનું બીજ સમાયેલું છે. સમુદાયમાં રહ્યા વગર તેમ જ એની મદદ લીધા વગર જે જીવનધારી પ્રાણીની જીવવાની ઈચ્છા સંતુષ્ટ થાત તે ધર્મની ઉત્પત્તિને સંભવ જ ન હતા. આ દષ્ટિએ જોતાં, એ વાતમાં જરાય સંદેહ નથી રહેત કે ધર્મનું બીજ આપણી જિજીવિષામાં છે, અને એ જીવનવિકાસની પ્રાથમિકમાં પ્રાથમિક સ્થિતિમાં પણ મોજૂદ હોય છે–ભલે પછી એ અજ્ઞાન કે અવ્યક્ત અવસ્થા જ કેમ ન હોય.
હરણ જેવા સુકોમળ સ્વભાવના જ નહીં, બલ્ક જંગલી પાડો અને ગેંડા જેવાં કઠોર સ્વભાવવાળાં પશુઓમાં પણ જોવામાં આવે છે કે એ બધાંય પિતા પોતાનાં જૂથ રચીને રહે છે અને જીવે છે. આને આપણે ચાહે આનુવંશિક સંસ્કાર માનીએ કે ચાહે પૂર્વજન્મોપાર્જિત; પણ વિકસિત માનવજાતિમાં પણ આ સામુદાયિક વૃત્તિ અવશ્ય જોવામાં આવે છે. જ્યારે પુરાતન કાળને માનવી જંગલી અવસ્થામાં હતા ત્યારે, અને જ્યારે આજને માનવી સભ્ય લેખાય છે ત્યારે પણ, આ સામુદાયિક વૃત્તિ એકસરખી અખંડ જેવામાં આવે છે. હા, એટલે ફેર જરૂર છે કે જીવનવિકાસની અમુક ભૂમિકા સુધી સામુદાયિક વૃત્તિ એટલી એકસરખી નથી હોતી, કે જેટલી વિકસિત બુદ્ધિશાળી ગણાતા માનવીમાં છે. આપણે ભાનવગરની કે અસ્પષ્ટ ભાનવાળી સામુદાયિક
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
