________________
फेब्रुअरी २०११
(३)
७१
हेमश्रीः हेमचन्द्राचार्यनी बहेन
हेमचन्द्राचार्यनी माताए, तेमनी आचार्यपदवीना प्रसङ्गे दीक्षा लीधी हती, अने आशरे ४५ वर्ष दीक्षा पाळीने सं. १२११ मां देहत्याग कर्यो हतो, तेवो इतिहास उपलब्ध छे. पण हेमचन्द्राचार्यने अन्य कोई भाई के बहेन होवा विषे कोई ज नोंध मळती नथी. परन्तु 'खरतरगच्छ पट्टावली' मां एक नोंध एवी मळे छे, जे हेमाचार्यने एक बहेन होवानुं अने ते दीक्षित - साध्वी होवानुं निर्देशे छे.
आ नोंध, जोके, आचार्य प्रत्येनी अरुचिप्रेरित नोंध छे. अन्य गच्छोनुं कट्टरपणे सतत खण्डन करवामां सैकाओथी राच्या करता खरतरगच्छनी तीखी नजरमांथी हेमाचार्य बची जाय ए नितान्त अशक्य छे. आ रही ए नोंध :
“तत: शङ्कितो मनसि हेमाचार्यो न छोटयति । तदा हेमाचार्यभगिनी हेमश्रीमहत्तराऽस्ति । तयोक्तं - छोटयन्तु । तैरुक्तं - इदं लिखितमस्ति 'यः छोटयिष्यति तस्य जिनदत्तसूरीणामाज्ञाऽस्ति' तेन बिभेमि । महत्तरयोक्तं – को जिनदत्त: ? न कोऽपि भवदीयसमो गच्छाधिपः । अहं छोटयामि । कुमारपालेन दत्तम् । तया छोटितमात्रे तत्कालं नेत्रद्वयं पतितम् । अन्धा जाता । पुस्तकं भाण्डागारे मुक्तं । रात्रौ वह्निर्लग्नः । सर्वं पुस्तकं प्रज्वलितम् । तत् पुस्तकमाकाशमार्गेण बौद्धानां समीपे गतम्" । (सं. १६९० सुधीनी सत्तरमी सदीनी खरतरगच्छ पट्टावली । थोडा फेरफार साथे महो. क्षमाकल्याणनी खरतरगच्छ पट्टावली ।). ( जैन परम्परानो इतिहास - २, पृ. ३५२, इ. २००१)
सन्दर्भ एवो समजाय छे के आ . जिनेश्वरसूरिए के खरतरगच्छना कोई कोई पोथी आपी/मोकली हशे . ए खोले तेने हानि - एम कह्युं हशे . आचार्यना सामर्थ्यनी परीक्षा लेवानी मुराद हशे. आचार्य डर्या. तो तेमनी बहेने खोली. तर ते अन्ध थई गई. वधुमां ग्रन्थागार बळी गयो अने पेली पोथी बौद्धो पासे चाली गई.
आ नोंधमां मोटी विचित्रता ए छे के जैनाचार्य थईने जैन ग्रन्थभण्डारने खाक करी मूकवामां निमित्त बने छे; अने पेली पोथी पाछी पोताना हस्तक