SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 235
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ नवमः परिच्छेदः। २१६ श्रइ पिप्रतम खणं दिअहो । अयि प्रियतम ! क्षणं दिवसः। अत्र क्षणम्-अर्थ संभावयन् 'भईशन्दः संभाषितः। अज्ज रणे नाह गम्मइ घराउ । अद्य नाथ ! गम्यते . गृहात् । अत्र रणे-शब्दः गमनस्य संभाषणं बोधयति ॥ १२॥ अइ-इति । संभाषण और निरूपण अर्थ में 'अइ-रने ये दो निपात प्रयुक्त होते हैं। 'बइ पिचतम खणं दिअहो । यहाँ षणमात्र अभी दिन है, इस अर्थ को सूचित करता हुआ संभाषण में अइशब्द का प्रयोग है। एवम्-'भन रणे नाह गम्मइ पराउ। यहाँ रणबह सप्तम्यन्तानुकरणस्वरूप निपात गमन-संभाषण में प्रयुक्त है, संग्रमार्थ रणशब्द का सप्तम्यन्त रूप नहीं है। तो यह अर्थ होता है-हे नाथ ! भाज धर से जा रहे हैं। यहाँ गमन-संभाषण में 'रणे'शब्द प्रयुक्त है॥२॥ णवि वैपरीत्ये ॥१३॥ णवि इत्ययं शब्दो वैपरीत्ये निपातसंशो भवति । णवि तह पहसइ बाला (तह १-१० सू० स्प०, ३-३ रलोपः, ७-१ति = इ, बाला इति संस्कृतसमः) । विपरीतं तथा प्रहसति बाला ॥१३॥ सू कुत्सायाम् ॥ १४ ॥ ___सू इत्ययं शब्दः कुत्सायां निपातसंज्ञो भवति । सू सिविणो (सिविणो १-३ सू० स्प०)। धिक् स्वप्नः ॥ १४॥ धू' कुत्सायाम्-धू-इत्ययं नितातः कृत्सायां वर्तते । कुत्सा = निन्दा । धू तुह सवत्तिचरित्रं। धिक तव सपत्नीचरितम् । अत्र धूशब्देन सपनीचरितस्य निन्दा प्रतीयते ॥ १४॥ धू-इति ।धू यह निपात निन्दा अर्थ में है। 'धू तुह सवत्तिचरि। तुम्हारी सवत के चरित्र कोधिकार है। यहाँ धूशब्द से निन्दा प्रतीयमान है॥४॥ रे-अरे-हिरे सम्भाषणरतिकलहाक्षेपेषु ॥ १५ ॥ - रे, अरे, हिरे इत्येते शब्दाः सम्भाषण-रतिकलहा-क्षेपेषु निपातसंज्ञा भवन्ति यथासंख्यम् । रे मा करेहि। णाओसि अरे । दिटोसि हिरे (रे स्प०, संस्कृतसमो मा-शब्दः, १२-१५ कृञ् = कर, ७-३४ एत्वं, १२२७ परस्मैपदं, संस्कृतवत् लोटः सेहिः)। (२-४२ = ण, २-२गलोपः, ७-६ स्प० सि, अरे स्प०)।(१-१८ ऋ r, ३=१० %D8, ३-५० ठद्वि०, ३-५१४-ट,५-१ओ)।रेमा कुरुष्य । नागोसि अरे । दृष्टोऽसि हिरे॥१५॥ रे-भरे-हरे संभाषणरतिकलहक्षेपेषु-संभाषणम् = पारस्परिककथनम् ।। रतिकलहः = निधुवनकेलिः । क्षेपः = तिरस्कारः । एष्वर्थेषु यथासंख्यं रे, अरे, हरे-इति निपाता वर्तन्ते । णिसुभं जं रे जंपसि । निश्रुतं यत् रे जल्पसि । अत्र रेशन्दः संभा. - १. नेदं सूत्र संजीवन्यादिषु, अतो नास्य चन्द्रिकाव्यास्था, नापि हिन्दीका। २. 'स्थाने 'सू' इति भामहे । ३. संजीवनीसंमतः पाठः।
SR No.091018
Book TitlePrakruta Prakasa
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJagganath Shastri
PublisherChaukhamba Vidyabhavan
Publication Year
Total Pages336
LanguageHindi
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size14 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy