Page Text
________________
६६
प्राकृतप्रकाशे
तल और त्व प्रत्यय को क्रम से दा और सण आदेश होते हैं । अर्थात् तप्रत्यय कोदा और स्वप्रत्यय को सण । ( रम्यता ) तलप्रत्यय को दा आदेश । ४ से यलोप । ७ से द्वित्व । रम्मदा । ( रम्यत्वम् ) सण आदेश । रम्मत्तणं । पक्ष में-५ से वलोप, द्वित्व । रम्मत्तं । एवम् - ( तनुता ) तणुदा । २५ से न कोण । ( तनुत्वम् ) तणुत्तणं । तप्तं ॥ २२ ॥
क्त्व ऊर्णः ॥ २३ ॥
क्त्वा - प्रत्ययस्य ऊण इत्ययमादेशो भवति । घेऊण ( ८- १६ ग्रह = घेत् ) । सोऊण ( ३-३ र्लोपः, २-४३ शू = स्, उ = ओ गुणेन' ) काऊण (८-१७ कृञ्=का) । दाऊण ( स्पष्टम् ) । गृहीत्वा श्रुत्वा, कृत्वा, दत्त्वा ।। २३ ।।
क्त्व तूर्णं - क्त्वा प्रत्ययस्य तूण इत्ययमादेशः स्यात् । हंतूण । श्राणिऊण । काऊ । घेत्तूण | 'क्वापि क्त्वाप्रत्ययादेशे उप्राण इत्यपीष्यते' । घेत्तुप्राण । सोउ प्राण । 'उं वाशब्दस्य वादेशः क्त्वास्थितस्य क्वचिद् भवेत्' । दद्धुं । मोत्तुं । होउं । 'असमासे अश्रादेशः क्त्वेत्येतस्य प्रवर्तते' । जाणि । पडि । श्रसरि । परिहरि ॥ २३ ॥ क्वा प्रत्यय को तूण आदेश हो । ( हत्वा ) हन् + क्त्वा, क्वाप्रत्यय को तूण - आदेश । नकार को अनुस्वार । हंतूण । ( आनीय ) आहपूर्वक नीधातु, वस्वाप्रत्यय । धातु के ईकार को बहुलग्रहण से ह्रस्व इकार । २ से तूण आदेश के तकार का लोप । यह लोप प्रायिक है । अतः प्रयोगानुकूल कहीं होगा और कहीं नहीं । आणिऊण । ( कृत्वा ) कृञ् को 'कृञः का०' (७+ १४ ) से का आदेश । काऊण । ( गृहीत्वा ) ग्रह + क्त्वा । क्त्वा को तूण । ग्रह को 'घेत्क्त्वातुमुन्०' (७+३३) से वेत् आदेश । घेण । कहीं स्वाप्रत्यय को उआण आदेश हो । ग्रहू को घेत् आदेश । घेआण | ( श्रुत्वा ) २६ से सकार । ५ से रेफलोप । बहुलग्रहण से उकार को ओकार । सोउआण । क्वाप्रत्यय में विद्यमान वा को 'उं' आदेश विकल्प से हो। ( दृष्ट्वा ) वा को उं आदेश हुआ । २८ से ष्ट को ठ । ६ से द्वित्व । ७ से टकार । ९ से को अकार । दहुँ । ( मुक्त्वा ) १ से उ को ओकार । वा को उं आदेश । ३ से कलोप । ६ से तकारद्विस्व । मोतुं । ( भूत्वा ) भू को हो आदेश हो । २ से तकार का लोप । होउं । क्वाप्रत्यय को असमास में इअ आदेश हो । ( ज्ञात्वा ) ज्ञा धातु को 'ज्ञो जाणणी' (७+२९ ) से जाण आदेश । जाणिअ । एवं मुणिअ । ( पतित्वा ) पडिअ । उपसर्ग के साथ समास में भी इअ होता है । ( अपसृत्य ) ओसरिअ । ( परिहृत्य ) परिहरिअ ॥ २३ ॥
冠
२४ ॥
तृणं इरः शीले ॥
शीले यस्तृनप्रत्ययो विहितस्तस्य हर इत्ययमादेशो भवति । भ्रमण
१. का० पु० पा० 'उण्' पा० । २. 'युवर्णस्य गुणः ' ८ । ४ । २३७ । धातोरिवर्णोवर्णस्य क्वित्यपि गुणः । जेऊण, नेऊण, नेह, नेन्ति, उडुध, उड्डुन्ति, मोचूण, सोऊण । कचिन्न-नीओ उड्डीणो इति हेमच० । ३. संजीवनीसंमतः पाठः । ४. का० पा० तुन् ।
| SR No. | 091018 |
| Book Title | Prakruta Prakasa |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jagganath Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Vidyabhavan |
| Publication Year | |
| Total Pages | 336 |
| Language | Hindi |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 14 MB |