________________
त्रिलोकसार
गाथा : १८
गोल वस्तु के घनफल निकालने का नियम :- परिधि में व्यास की चौपाई का गुणा कर उसी में उसके वेध ( गहराई ) का गुणा करने से खातफल अर्थात् घनफल प्राप्त होता है । जैसे - मानली:व्यास र इन्न, परिधि ६ इन्च और गहराई ३ इंच है। अतः ६४३ x ३ = ९ धन इन्च धनफल हुआ । कुण्ड का क्षेत्रफल:- यहाँ अनवस्था कुद्ध का व्यास जम्बू द्वीप प्रमाण अर्थात् एक लाख योजन का है, और उसकी परिधि तीन लाख योजन की है। अत: ३ X ल ( व्यास की चौथाई ) = ३ल x रेल यह कुण्ड का क्षेत्रफल हुआ ।
२२
घनफल :- इलल क्षेत्रफल में सुदर्शन मेरु की जड़ प्रमाण कुण्ड की गहराई ( १००० यो० ) से गुणा करने पर धनफल प्राप्त होता है, अतः ३ x x १००० योजन यह कुण्ड का घनफल है । शेष तीनों कुण्डों का यही प्रमाण, यही क्षेत्रफल और यही घनफल है।
स्थूल क्षेत्रफल माग्यो जनस्य व्यवहारयोजनादियां कुनाह धूलफलं वत्रहारं जोयणमचि सरित्रं च कादव्वं । चउरस्सरिसवा ते गवसोडस भाजिदा वट्ट || १८ ||
स्थूलफलं व्यवहार योजनमपि सपत्र कर्तव्यः । चतुरस्रमपास्ते नवपोश भाजिता वृत्तम् ॥ १८ ॥
फलं । स्थूलफलं ३ x १ x१००० एस। एकप्रमाणयोजनस्य पञ्चशतध्यबहार योजनानि । ईयां प्रमायोजनामा किमिति शशिकविधिना व्यवहारयोजनं कर्तव्यं । अपि शब्दात् पुनरवि राशिविधिमेष योजन प्र० १ क्रोश ४ । कोश १ दण्ड २००० । इण्ड १ हस्त ४ हस्त १ अंगुल २४ परस्पर गुनेनैव कृतं योजनांसानि ७६८००० सवश्च ८ कर्तव्यानि सर्वपश्च कर्तव्यः | 'घनराशे
१
ल
कारभागहारी धनरूपेण भवत' इति न्यायेन एते सर्वे गुएाकाराः घनरूपेण भवन्ति - x १ x १००० × ५००' x ७६८००' x ८' x ८' । एसे सर्वे चतुरस्रसवा भवति । एते नव षोडशो भक्ता वृतसपा । "हारस्य हारो गुरुकोशराराशेः" इति पोष्टशापि गुणकारो भवति । काकं द्विकरूपे विरलक्ष्य राशर पञ्चशतानि गुणयित्वा तत्र राशी स्थितानि सर्वारिण शून्यानि एकत्रिशत्संख्याकानि पृथक कर्तव्याति । पुनरप्येकाटक तथा विरलय्य संस्कृत्रिगुणयित्वा १६ १६ १६ प्राक्तमोक्षश सहित] चतुः षोडशान परस्परगुणने पप्पाट्ठि ६५५३६ गुलाङ्क ७६८७६६७६८ त्रिभिभवयित्वा २५६ × ३ × २५६ × ३ × २५६४३ सदगुरूने पणहिता, पण्योर्द्वयोर्गुणने बादाममृत । परस्परतित्रिकद्वयं प्रवशिष्टाष्टकेन भागहारचतुभिः समं चतुभिरपतितेन २ गुणयेत् । परत्रिकद्वयं संगुण्य भागहारेण नवभिः सममपयतंयेत् राशिभवति । ४२ - २५६ x ६x२ एकत्रिशत् शुभ्याः ॥ १८ ॥
ब० प० प्रती कर्तव्यानि नाम्ति ।