Page Text
________________
पाकटायनष्याकरणभू
[ अ. ३. पा. १ सू. ३७-४५
उष्ट्रग्री, पामरज्जु, हस्त, इन्द्र, दण्ड, पुन, महस्य- इति देवपचादिराकृतिगणः । अस्यैत्र पूर्वप्रयोगे
प्रपञ्चः ।
२८२
वस्तेर्दम् ||३३|३७| तस्य तु इति ।
.
तुल्येऽर्थे प्रत्ययो भवति । वस्तेस्तुल्यं वास्तेयम् । वास्तेयी प्रणालिका +
शिलाया उच्च ||३|३|३८|| शिलान्यासस्य तुल्ये इत्यस्मिन् प्रत्ययो भवति चकारात् हल् न । शिलातुरथं शिम् । शिलेवी इण्टका शैलेयं दधि । शैलेयी इष्टका । चकार इत् । टिटुण्डेन निति सामान्यग्रहणार्थः । अन्यथा हि अस्यैव स्वात् । केचिद्वान्तं द्रव्यवत् स्त्रियां नास्तीत्याहुः सन्मतेन चकारी न कर्तव्यः 1
परिष। वस्तिशब्दात् पष्ठयत्ता
शाखादेर्यः ||३|३|३६|| शाम इत्येवमादिभ्यस्तुल्ये प्रत्ययो भवति । शाखायास्तुल्यः शापः । मुख्यः । जवव्यः । दाखा, मुख, जघन, स्कन्ध, मेघ, शृङ्ग े, स्कन्द, चरण, शरण, उरस, मग्र, शिष्य इति शाखादिः ।
तस्य
द्रव्ये || ३ | ३४२|| यत्ययो भवति विशिष्टपरिणामेन भवति इति भवनभिप्रेतानासन पात्रम् । द्रव्यं कार्याणिम् । दन्यो माणकः यथा अग्रन्यजिवयं माम विशिष्टेष्टरूपं भवति तथेदं कार्यादिणं विनियुज्यमानं विशिष्टेष्टमायायुपभोगफलम् | [कश्च नितीयमानो त्रिया उदम्पादिताजनं चबढोति पच्यते । भव्य इति किम् ? दुणस्तुल्यः ।
कुशाग्राच्छुः ||३|३|४१ ॥ कुशाग्रादात्तुल्ये छप्रत्ययो भवति । कुशाग्रस्य तुल्यं कुशाग्रोयम् । तदाकारत्वात्कुशाग्रीया बुद्धिः । तीक्ष्णत्वेन णः ।
एकशालायाः ||२||४४॥
a
काकतालीयादयः
सत्तुल्ये'. तोषरिचीयमाण
तोयादयप्रत्ययान्ताः साधयो वेदितव्याः | काकाकानिति लक्षया पतला काफल्यनिरता संयोग उच्यते । ततुल्यं काकतालीयम् अन्याय वर्तक चात्यकत्रकमित्यस्य वर्तकाय उपरि अत कितः यावत्याग उच्यते । तत्तुल्यत्वीयम् अजया पानावरल्या कृपाणस्य दर्शनग ज्ञानार्थ तत्तुल्यमजालनापोयम् । एवंविधविचिचोक रणविजयाः काकतालीयादयः । निपातनं रूद्रघर्थम् ।
शर्करार ||३|| शर्करादिम्पत्यो भवति । शर्करा तुल्यं शार्क दधि धुरत्वात् । शार्क मृतिका कठिन पार्क, कालिका कम्पाधिककर, गोपुच्छ, मोटोपन, पुण्डरीक, तपन, नराजी, नकुल शिकता इति
।
एकशाला दात्ततुल्ये उपत्ययो भवति । एकपालास्तु
मेककालिकम् ।
गोण्यादेश्व टणू ||३|३४५॥ गोपाविन्य एकवालाशव्यशच्च तत्तुल्ये टप्रत्ययो भवति । गोव्यास्तुल्यं गणिकम् । बाङ्गुलि एकशालाचा ऐकशालिकम् । गोगी, अली भस्त्रा वन्नु, गण्टल, लो, हरि, कपि,भरा, खलु वदश्वित् तर पनि कुलिश इति गोणादिः ।
३. ०२. म० । ३. दारूपकल्प्यं मानं म०, सचिरादीयमाना गुणा यत्र संकामन्तव्यमिति वचनान् स० ० ५ नम्य तुल्ये म० । ६. मुख्यार्थबाधे होगे द्वितोऽथ प्रयोजनात्। अन्योऽर्थो लक्ष्यते यस्मालक्षणावतिः क्रिया इति काव्यप्रकाशिकायाम् म टि. वर्तको वर्तिकादयः इर्विनामन्दिनुवासनम् । स०दि० काष्टिका ० ० ० १० वस्तु म० । ११.
अहं म० । १२. झल म०
I
7
| SR No. | 090412 |
| Book Title | Shaktayanacharya Vyakaranam |
| Original Sutra Author | Shaktayanacharya |
| Author | Shambhunath Tripathi |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1971 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 14 MB |