Shaktayanacharya Vyakaranam

SR No.: 090412
Original Sutra Author: Shaktayanacharya
Author: Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 1971
Total Pages: 487
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 14 MB

Page 28

अ. १. १ सू. १६५-१७१ j
मोहिम
पण्डे । पारोकिन् ? कः खनति । कः पति अशरोति किन ? फः शकारः । कः सकारः । वायुं गी इत्यत्र रः सुप्सु इत्यधिकारार्थनिति न भवति ।
२७
लुक् खथि परे ||३|१|१६५ || विराजनीयस्य खथि परे शरि धरतो तुम्बा नवति । चेतस्खलति, चेतस्खलति चेतः सति । चक्षुस्पन्दतं चक्षु शुरुमन्दते । अन्तरपद्धति अन्तस्खलति स्खलति । अतिथिम् ? परग्रहणरीत्यस्यानिवृत्यर्थम्, अन्यथा नेव स्यात् । भरनारा
उत्तरत्र पर इत्यस्याननुवृत्यर्थः । खमीत्यधिकार आपादमसमाप्तेः ।
कुपौ कपम् ||१|१११६६ || विसर्जनीयस्य रूपाने बर्गीये पवॉच अरे पिर इति जिह्वामूलीयोपध्मानीय वा ययासंख्ममादेशो भवतः । करोति । कः करोति । कः नति । नति । ति कः पचति । फलति यः फलति । अन्तकरोति, अन्तः करोति । अन्तफलति । अन्तः फलति । कुपाविति किम् ? कश्चरति । करछादयति । सविधिः विधेविकरूपातदभावे सायादाः स्यात् यथासंख्यागुत्तरार्थय। अर्प इसि किम् ? श्राशः क्षीमम् दितेः स्फातम् । थ्यमीति किम् ? अन्तर्गच्छति । अन्तर्भाषिते । कारकारानुच्चारणार्थी कुपावित्यधिकार आपादपरिसमाप्तेः । तिरसस्तेस्सिः ||१|१|१६७ || तिसंज्ञकस्य तिरसशब्दस्य सम्बन्धिनो विसर्जनीयस्य स्थाने कवर्गीये पगारे परे सिरादेशो भवति षा तिरस्कृत्य तिरःकृत्य । तिरस्करोति तिरः करोति । सेरिति किम् ? तिरः कृत्वा काव्यं गतः तिर्यक् कृत्वेत्यर्थः ।
Y
नमस्पुरसः ||२|| १६८ || नमस्पुरम् इत्येतयोस्विरांज्ञयोः सम्बन्धिनोविसर्जनीयस्य स्थानं वर्गीय पनचे चार्परे खथि परे सिरादेशो भवति । नमस्कृत्य नमस्करोति । पुरस्कृत्य पुरस्करोति । तैरिति किम् ? नमः श्या । पुः करोति नगरीतिपर्थः । योगविभागो नित्यार्थः ।
चतुमिदुहिरा विप्राम् ||१|१| २६६ || चतुर् तिर हुर, बहि भाविप्रा इत्ये सम्बन्धिनो विसर्जनीयस्य स्काये पवर्गीये चापरे खयि परे नित्यं शिरादेशो भवति । चतुष्कण्टकस् चतुष्पात्रम् । निष्करोति । निष्पिबति । करोति । दुष्पियति । बहुष्करोति । निति आविष्करोति । आविष्विति । दुष्करोति । प्रादुणिवति । निष्कुलः । दुष्पुष्पः । निचा३प्कुलः | दुचा३पुरूपः । नैष्कुल्यम् । दीपम् 1
सुचो वा ॥ १|१|१७० ॥ सुच्प्रत्ययान्तस्य राम्बन्धिनो विसर्जनीयस्य शब्दरूपस्य स्थाने कवर्गीये पवर्गीचे चादारे खयि परे सिर या भवति । विष्करोति विकरोति द्विः करोति । त्रिष्करोति विकरोति, त्रिः करोति त्रिष्नति, निति त्रिः खनति । चतुष्पचति चतु पचति चतुः पचति । चतुरः सुतः परस्वादनेनैव विकल्पः । सुचइति किम् ? गुनिः करोति । साधुः पठति । कुपाविति किम् ? विश्चरति । निश्चरति । अपर इति किम् ? हि: क्षरति । त्रिः प्साति । खयदेति किम् ? निर्गच्छति । विभते ।
सोऽपेक्षायाम् || २११/२७९ ॥ प्रप्रत्ययान्तस्य सदरूपस्य सम्बन्धिनी विसर्जनीयस्य स्थाने maja पत्रर्गीये चापरे खमि परे सिरादेशो वा भवति स्थानिनिमित्तपदे चेत्परारापेक्षायां विषये भवतः । सर्पिष्करोति, सर्पिः करोति । सर्पिविति सति विदति । धनुप्खण्डनति, खण्डयति, धनुः सम्ध्यति । धनुष्फलति धनुः फलति । परमविष्करोति, नरमनभिः करोति । परमधनुण्डयति पर धनु खण्डयति परमधनुः खण्डयति । स इति किम् ? पयः करोति । प्रत्यग्रहणादिह न भवति मुनिः करोति । सुदुः पठति ।
१२
५३
१. सुसाध्य - ६२२० । २. हि खरये क०म० । ३. पम्प क०म०॥४ इलिक० म० । ५.३० म० । ६. दद्भिः फलम् क०, स० । दन्तैः क० म० टि० । ७. फकार पफकारा उच्चारणार्थाः क० म० । विशदुक० म० । ६. शब्दरूपस्य इति क० म० नास्ति । 11. पति क० म० । १२. धनुफलति क० म० । १७. मुपति क० म० ।
१९. सपिं करोति क० म० । १३. परमविकरोति क० म०