Page Text
________________
शाकटायन व्याकरणम्
[ अ. ३ पा. १ सू. १५- २३
प्राणिनि वा ||३|१|१५|| र शब्दात् प्राजितीये कृताद्यर्थे प्राणिनि फट्प्रत्ययो भवति वा । राणी गौरावी गोः । प्राणिनीति किम् ? राङ्कवः कम्बलः । मनुष्ये कच्छादिपाठाद्वम् भवति । कच्छादिषु रङ्कः पाठोऽनार्थी बुजश्च स्वादतः प्राणिनि फडणोः बाघकः स्यादिति वा ग्रहणम् ।
२३०
रूष्योत्तरपदादरण्याण्णः || ३|१|१६|| रूप्पोसरपदापादाच्च प्राग्जितीये कृताद्यर्थे प्रत्यमो भवति । वार्करूप्यः । वार्करूप्यादीवरूयः शैत्रिरूप्या । ४. वाः पशवः । वारण्याः सुमनसः । माणि - रूप्यक इति दोर्योपान्त्यलक्षणो कुम् नवति । रूप्यान्तनेणं बहुपूर्व निवृत्त्यर्थम् ।
दिगादेरनाम्नः ३|१|१७|| दिगादिपदानाम्नः प्राजितोयें कृतादर्थे त्यो भवति । पौर्वशाळः । पौर्वशाला | आपणाला आरशाला | अनम्न इति किम् ? पूर्वेषुकामशमी । अपरेयुकामशमी । पूर्व कर्णगृतिको । अपरकांमृत्तिको ।
मद्रा ||२१|१८|| मद्रदाद्दिपूर्वास्त्राजितोये मृताद्यर्थे त्यो भवति । पोर्वमद्रः । पीर्वेद्रो ! आपरमद्रः । शापरद्रो । अविधानं को वुञ् वा मा भूदिति । इदमेव लिङ्गम् सुपवर्द्धिदिक्शब्देभ्यो जनपदत्र्पत्यस्य । तेन सुवालकः । शुभमिधः । सर्वपाञ्चालकः । सर्वमागधः । अर्धपाञ्चालकः । · अर्द्धमागधः । पूर्वपाञ्चालकः । पूर्वभागः। इत्यादिसिद्धम् ॥
उदग्ग्रामाद्यकृतलोम्नः ॥१६॥ प्रग्रामवाचिनः मल्लोमनशब्दात् प्राजितोयें कृताद्यपॅडल् प्रत्ययो भवति । मातृल्लमः । उदग्ग्रामादिति किम् ? अन्यस्माददेव याकृलोमनः । कृस्टोम इति किम् ? • प्रक्षिणः ।
गोष्ठी की गोमती शूर सेनवाहीका ||३||२०|| गोडो सैको गोमती सुरसेन बाहीक इत्येतेभ्यः प्राजिली कृतार्थ अनुप्रत्ययो भवति । गोष्टकः । गोमतः । शौरसेन बाहोकः । गोष्ठीको म्यां काही कामलक्षणयोः उपिठयोः कोपान्त्यलक्षणस्य च छस्व गोमतीचन्द्रादिलक्षणस्य कुजैः वाहोकशब्दाच्छस्थापवादयम् ।
शकलार्बुद्वा ||३|१|२२|| शकलादेवृद्ध यो यत्ययो विहितः तदन्तात् प्राजितीयं कृताद्यर्थं अभवत | छपवादः । शक्लादि गर्भाद्यन्तर्गणः । शंकलस्यापत्यं वृद्ध शाकल्यः, तस्य छात्र : शाफलाः ॥ काण्डाः । बामख्याः । गोकक्षा: 1 नूद्धादिति किम् ? दाकला देवता' अस्म शाकलः, तस्येदं शाकलीयकम् । उत्तरार्थं च नृ
"
ञः || ३|१|२२|| वृन् विह्नितस्तदन्तात्ाजितीये कृताद्यर्थेऽञ्प्रत्ययो भवति । छापाः । मास्थापत्यं वृद्धं दाक्षिः । तस्य छात्रा दाक्षाः । व्लाक्षाः । माहकाः । पान्नागाराः । वृद्धादिति किस नितः सोमाभासोत मोयकः । ओनगवरयापत्यं युवा ओर्गादिः । तस्य छात्राओ गवाया। पाछाः शाला इलाविगार्टन फणि युनियन
भवति
न द्रयचः प्राग्भरतेषु ||३|११२३|| तं प्राच्यां भरतां च वृद्धे वर्तते तस्माद प्रत्ययो न नवदेश | पूर्वण प्राप्तः प्रतिषिध्व । प्रभू - चंकीया। पौष्णायाः"। शर-कोकीयाः । वाशीयाः । द्र्घन इति किम् ? पानागारः । मान्थरफाः । प्रारभरतेविति किम् ? दाक्षालाक्षाः प्राग्रहणेन भरतग्रहणं नेति भरतम् ।
T
१.यान्ताय कथम० २ इदमेवं क० म० । ३. सुमागधकः ० ० ४. सर्व मागधकः क० म० । अर्धमागधकः ० ० ६ पूर्वमागधकः क० स० ७ वाही - ० म० । म लागि क०म०९ - शाकीयम् ० ० । १० चैकीयाः म० चिह्नस्यापत्यमत इन् म० दि० । ११. पाक ।
| SR No. | 090412 |
| Book Title | Shaktayanacharya Vyakaranam |
| Original Sutra Author | Shaktayanacharya |
| Author | Shambhunath Tripathi |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1971 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 14 MB |