Shaktayanacharya Vyakaranam

SR No.: 090412
Original Sutra Author: Shaktayanacharya
Author: Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 1971
Total Pages: 487
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 14 MB

Page 211

कटायनव्याकरणम् [भ.२ पा. ४ भू. १०८-16 कैकेयी, भर्ग, कुरुश, केवाय, कारमोर, सब, स्याल, उशर, योधेय, राप, शोभ्रेय, 'पूर्वय, थातीय, ज्याहिणेय, विगत, भरत, नशीगर इति भादिः । यौधेयादिज्याहिणे.यान्तानां स्वाथिकस्यानो ने एलुक प्रतिषिध्यते । योधेयोनां सडपादि गोधेयमिति । सह घायणन प्रकृतस्यासम्मवात् । भरतोशीनरसन्दावरमादिप पदपते, तयारिहोपादानात्सत्यप्वणपबारे चेत्यर्यातमन्नकाद्य बाधित्वा देय भवतीति ज्ञाध्यते । तेन भरतानसं राजानी भरताः । उशोनरा इति । राशि एलुम् सिद्धा भवति । उत्सानि त्वगोत्र त्याप्त स्यात् ।
वहष्यस्त्रियामशालचन्तस्य यसप वातस्य मानिः प्रत्ययस्वस्यास्त्रियां श्लम्भवति । पञ्चालस्थापत्यानि दुमायो बहवो माणवका राजानो वा पञ्बाला: । पुरन: । मनाः। वङ्गाः । लोहन्यजः । लोहयजो : लोहध्वजाः । पञ्चालानां निवासः पञ्चालनिवासः । प्रिया बना यस्य स प्रियवतः । अङ्गानतिक्रान्तोऽत्याङ्गः । पनाम्य आगत पथ्यालगमम् । पञ्चावरूभ्यम् । हवजहप्यम् । लोहध्वजमयम् । अप्रेरिति विदेशस्यस्यापिने: परिग्रहः । बदधिति किम् ? पाम्बालः । लौहध्वज्य: 1 प्रियो बाङ्गो येषां ते प्रियवाला इत्यद्रवन्तं बहुब्धिति लग न भवति । प्रत्याः प्रकुत्यारिति हिन समासो ब्रयन्तो भयति । पञ्चालस्थापत्यं ( त्यागि) बहवो माणवकाः पनाला इत्यान तु इजि गुप्ने बघत मेन बद्दपु पर्तत इति इटुम् । में प्रत्ययस्य बहुवृत्तेरिति तु विज्ञायमाने न स्यात् । अस्थियामिति किम् ? पाञ्चाल्यः । लोध्यज्य:स्पियः । पञ्चभिः पाञ्चालाभिः क्रोत: पञ्चपञ्चाल; इत्यत्रय पुम्भावन स्त्रोदनिवृतेः इलुन् ।
यस्कादेर्मोन ।।१६।। घरमादिभ्यो यः प्रत्ययो बिहितस्तदन्तस्य यदुत्वविशिष्टे गोदा वर्तमानस्य यः स प्रत्ययस्तस्यास्त्रियां विगये लुम्भवति । स्वास्यापत्या पारः । यास्को । यस्काः । लाह्यः । लायो। ल ह्याः । शिवाधण । कम्बलहारस्वापत्ये काम्बलहारिः । वाम्बलहारी । कम्बलहाराः । अत इन्-पुकरसोनत्यं पोकरसादिः । पोष्करसादी। पुष्करसदः 1 बबादित्वादि । परपस्थापत्य वारणायणः । सारपायो । सरपाः। . नहादियात्फण । भदिलस्वापत्यं गादिलायनः । भादिलायनौ । भदिलाः । अत्र पश्चारित्वात्पन् । विशेरपत्य नधेयः। श्रेयो। विश्रयः। गृष्टयादित्वाण इति नेयम् । यस्कादेरित किम् ? उपगारपत्यम् औपगमः । औपयवौ । उपगवाः । यास्यायचयः । लाहायनयः । गोत्र इति किम् ? पास्काः छात्राः । यप्रकृतयो पत्ता इत्यत्र यद्यपि प्रत्ययो गोत्र उत्पनः, तदन्त गोत्रबहुत्वं । बब तहि ? "प्रकृतिस्थिति न भवति । अस्थियामिति किम् ? यस्क्यः स्त्रियः । यस्क, ल ह्य, ब्रह्म, अयस्थूण, तृण, कर्ण, भलन्दन, कल. पल, हाल, सदामत', अहियोग, कर्णोदक, परिका, पिण्डीजल्प, पिकस वथ, रक्षो मुख, जधोरथ, उकास, "क्टक,' ग्रन्थ, बियपुट, उपरिमेखल, कोप्टुपाय, क्रोष्टुमाय, पीमाष, सृगल, बदक, पदयास", पुष्करसद्, खरप, भदिल, भटक, भदित, भण्डिल', विधि, नदि, काजवस्ति, मियति यह हादिः ।
यामोऽगोपवनाविश्यापर्णान्तात् ॥राहा११०॥ यत्रतत्यानन्तस्य चावहत्वविशिष्टे गो" वर्तमानस्य यः प्रत्यगस्तस्यास्मयां लुम्गावातावादियः यापनमोनिजरित्यागोजाना: विदाद्यन्तर्गणः। गार्य: । गाग 1 गर्गाः । वात्स्यः । वारस्यो। वसा । वैदः । बैदौ । दिदाः । और्वः । और। उर्धाः । गर्गमयं गनख्या अगोपवनादिश्यारणांसाविति किग ? गोपवना। बोगवाः। ग्यवाः । ताजमाः । आश्वावताना:। श्यामायाः । प्यापर्णाः । मठरशब्दमप्लेके गोपवनादिपु पस्ति । माहरा अश्याः। बाबतान इति च केविविच्छियोदाहरन्ति। गोषवनादिग्रहणं किम् ? धनः । धनवौ। धनवा: । दयापन्टिग्रहण किम् ? हारितः शारिती । हरिताः । तदासः । वैश्यासो। किन्दागाः । वैदस्त वंदयो बागल्यं त्यानि)
१. पूर्तेय दातीय क० म०। २. नयनेय ३० न०। ३. इत्यत्र नवयन्तं का म०। ४. पवाल क. म. 1 ५, अश्वादि-क- म०। ६. यास्का क. म०। ७. तदन्तं न गोनबहु-म । ८. प्रतिकृम०। ५. यास्स्याक० म०। 10. सदामगु क० म०।११. कटक का मः। १२. मन्य क. म० । १३. पदकवर्षक कर म.। १४. मण्डिरा दा. भ. १५. मिनयुक० म. । १६. गोड वर्तक म । १७. चन्दवाः क. म० । १८.धेनया: म ।