Shaktayanacharya Vyakaranam

SR No.: 090412
Original Sutra Author: Shaktayanacharya
Author: Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 1971
Total Pages: 487
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 14 MB

Page 210

RECSeptember
. २ पा. ४ सू. १०३-100] अमोधवृतिसहितम् यौगन्धरो। युगन्धराः । भोलिनिः । भौलियो । भुलिन । शारदविक्षः। शारदण्डो । पारदण्डाः । आजमोदिः । अजमोडाः । 'आजन्धिः । अजमान्या। योधिः । चुराः । अश्मा-प्रारकिः। अश्मकाः । कलकूट । कालयूटिः । कलकाटाः । प्रत्यप्रथ--प्रात्यधिः । प्रत्यग्रपाः । उदुम्बरास्तिलखला मद्रकारा युगन्धराः । भुलिङ्गाः पारदण्डारच साल्वांशा इति कोर्तिताः । अजमीडादय उदुमारादिविशेषाः, तेऽपि सात्यांशाः । अश्मकादिपणमसा स्वार्थम् ।
नादिद्वित्कुरुकोसलाजादायः ॥२।४१०२॥ नकारादिम्मो दुसंशेम्प कारान्तेम्पः कुरु कोसल अजाद इत्येतेपरन राष्ट्रवाचिम्पो राजवाचिव सरूपेम्यो ययासंख्यं राजपपत्ये च व्यप्रत्ययो भवति निसंज्ञः । नादि-नेचक्यः । नोचका: । नेपः । निषधा: । नेप्यः । नीपाः । दु-नश्यः । नेशः। बाम्बर या । आम्बद्धाः । सौवीर्यः । सोबोरा ! काम्पिल्यः । काम्पिला: । दायः । दायाः । इत--प्रावन्त्यः । प्रवन्तयः । वासात्यः । बसातयः। कोन्स्यः । कुन्तयः। वैद्यः । विदयः । काश्यः । काशयः । कुरूणां राजा कुरोरपत्यं च कौरव्यः । पुरवः । एवं कोसल-कौसल्पः । कोसला: 1 अजाद-आजाद्यः। अजादाः । तकारः किम् ? कुमारी नाम राष्ट्र क्षत्रियाश्च ततोऽग्नेय कोमारः।
पाण्ड्यः ।।४।१०३|| पाण्ड्य इति पाण्डुशब्दस्य ध्यप्रत्ययो कारलोपा' निपात्यन्ते । पाण्डूनों पाण्डोरपत्वं च पाण्ट्यः । पाण्ड्यो । पाण्डवः । कथम् असिमितीयोऽनुससार पाण्डवमिति ? राष्ट्ररास इति तस्म सरूपस्य विस्येश्यो जनगदः तदोपरच क्षत्रियो नहाते। अब पुरवो जनपरस्तस्व राजा पाण्डुरिति न भवति ।
शकादिभ्यश्च इलुक् ||२।४।२०४|| शक इत्येवमादिम्पः परस्य प्रत्ययःम एलुग्मबति । राष्ट्रराजः सरूपाराष्ट्रापत्येऽत्र विरित्यादिना विहितस्य प्रय लुम्प्रिधिः । प्रकरणापेक्षणात् । पाकाना राजा शकस्पापत्य वा शकः । यथनः । "कुम्भोजः । चोलः । फेरलः । आधारयः । विधारयः । उपधारयः । दामादयः प्रयोगगम्याः ।
कुन्त्यवन्तेः स्त्रियाम् ||२२|१०५॥ कृन्ति अवन्ति इत्येताम्यां पर उपप्रत्ययस्य श्लुम् भवति स्त्रियामभिधेयायाम् । कुन्तीनां राजो कुन्तेर पत्यं स्त्रो च कुन्ती । अवन्ती। स्त्रियामिति किम् ? कौन्त्यः । आचन्त्यः । प्रवृत्तस्य इविधानास्वार्थिकस्य श्रेभ्यं : लोपो न भवति ।
कुरोर्चा ॥२॥४॥१०६॥ शब्दात्परस्य अस्य स्त्रियां श्लुग्वा भवति । कुरूणां सजो कुरोरपत्य च स्त्री गुरूः। कौरव्यायणी।
घरतोऽपारभर्गादेः ॥२४॥१७॥ प्राची भदौम वर्जयित्यापस्मात्पररयामारस्य प्रेः निया पशुम्भवति । परसेनानां शो शूरसेनस्यागत्यं पा स्त्रो शूररोनी। अपाच्या, मो, दरद, पत्रिः, पास्त्रजीधिसङ षः । ततः स्त्रियां स्थापिकोण । एवं परभू रक्षाः आसुरो 1 प्रेरिति किम् ? औपगवी । बेरित्यत्त एव भिन्नप्रकरणस्यामि हलमः । गत पति किम् ? शोदुम्बरी । मते' इत्यकारान्तग्रहणे न भवति । कुन्त्यवन्त्योः प्रयकरायचात्तेनेह न नयति । कौसल्या । आजाद्या । अप्राग्भदेरिति किम् ? पाञ्चाली, धंदेही, आलो, बाङ्गो, सौक्ष्मी, पोडी, मायत्री, कालिको, सोरमसो, पाञ्चालादय: प्राश्चः । भर्गादे:-भार्गी, कारूशी, -- - -..- -.-- ..---
१. आजऋन्दिः । अजगन्दाः । क० म०। २. -शा एव। कम । ३. -मलारवाशार्थम् । क. मः । ४. दार्याः कम०। ५. -त्यय उना-क. म. ।६. यो निपात्यते क. म . पापहव। यस्य दासा इति च १० म० टि०। ८. ईशितव्यः क० म. टि०। ९, प्रत्यासत्तेः क. म. (तेनाऽत्राणत्रक० मा टि०)। १०. -दिभ्यः शुलुकका म०111.-द्राजाय-क०म०।१२. कम्चीज का म० १३. नायटी न म । ध्यः टो क० । १४. अपाच्यानां राशी, भाच्यस्था सस्य स्त्री घेति अपाच्या क. म.टि.। १५. अस इत्यबादन ग्रहणं नाकाम इति जैनेन्द्रविनागिः । क. म. टि.।
२७
-
-
-