Page Text
________________
:
[ अ.२ पा. सू. ३-१०
काश्यगीयाः । दोश्छ । बेङ्गलाः । कलादेद्वादित्यण जिल्लाहरितात्यादिति किम् ? जिल्लाचपलः काय: जिह्नाका हरिभक्षः काव्यः हरितकारयः । सर्वारि जैज्ञासा: । हरिलकाताः ।
१९६
शाकटायन व्याकरणम्
गोर्योऽचि ॥ २/४/३॥ गदेशादजादिप्रत्ययप्रसंगे यप्रत्ययो भवति इत्ययमधिकारः । गवि भवं गव्यम् । गोः स्वं गव्यम् । गौदेवताऽस्य गव्यम् । गवा चरितव्यं गष्पम् । अचीति किम् ? गोरूप्यम् । गोमयम् ।
प्राग्जितादण् ॥४ || प्राजितापयिज्य स्तिष्षण प्रत्ययो वा भवति। अधिकार: परिभाषा विधिचम् | विपि पक्षेष्वपवादविषयं परिहृत्य वर्तते । उपगोरपत्यम् औपगवः । कापटवः । भिक्षाणां समूहो काम् | पण रक्तं कापायम्। हारिम् । प्रागुजिवादणित्युत्तरार्थम् हणादिवदणित्यधिकारेणाप्येतत्सिद्धम्
धनादेः पत्युः ||२||शा धन इत्येवमादिभ्यो यः पतिशब्दस्तदन्ताद्धपति इत्येवमादेः प्राजितीयेऽ अणु प्रत्ययो वा भवति छापवादः । धनपतेरपत्यं धनपतः । आश्वपतः । राष्ट्रपतेरिदं राष्ट्रपतम् धान्यपतम् । प्राणवतम् । धन, अश्व, शत, गण, क्षेत्र, कुल, गृह, पशु, सभा, धन्यन् राष्ट्र, धान्य, प्राण इति धनादिः ।
|
पत्युत्तरपदयमादित्यदित्यदितेऽणपवादे वास्ते ॥२|४|६|| पतिशमशेरदाद्यम आदित्य दिति अदिति इत्येतेभ्यश्च प्राजितोयेऽस्थ स्ववर्जितेऽर्थे पत्यादी योगपादस्तद्विषये चत् या भवति । बृहस्पतेरपत्यं बार्हस्पत्यः । प्राजापत्यः । सैनापत्यः । वृहस्पतिर्देवतास्य बार्हस्पत्यः । यम-याभ्यम् । आदित्य दत्यम् । दिति- दैत्यम् । दितेरपत्यं दैत्यः । अदिति - अदितेरपत्यमादित्यः । अदितिर्देवतास्य आदित्यम् | अणपवादे च । वनस्पतोनां समूहो वानस्पत्यम् । अत्र परत्वादविरालक्षणछत् स्यात् । यमस्यापत्यं वान्यः । आदित्यस्यापत्यमादित्यः । अत्र इन् स्यात् । यो हि प्राजितोयमणं बाधित्वा सावकाशः । अणाप्रहृणं किम् ? वास्तोष्पत्य भार्यः । असत्वहणे स्वापवादविषयेऽस्य समावेश सति नारं तद्धित इति पुम्भावनिपेधन्दाकारोति श्रूत । अस्य इति किम् ? उष्ट्रपतिमा तस्य स्वम् औष्ट्र वाहनादित्यञ् । कारस्य 'अक्षवादेरारच' शिशपदिणि मेरिति च प्रयोजनम् ।
पिष्टीक च ||२||४७॥ बहिन इत्येतस्मात् प्राजितीपेड टोकण प्रत्ययो वा भवति चकाराज्
"
(वा) । ब्राह्यः । बाहोकः । बह्या । बाहोकी । टकारोऽज्यर्थः । णकारों शिकार्यार्थः ।
कल्यमेढ ||२४|| *लि अग्नि इत्येताभ्यां प्राजितोऽर्थेऽपवाद वा त्यो वा भवति । कविताऽस्येति कार्ययम् । आग्नेयम् । कली भवं कालेयम् आग्नेयम् । कलेरागतं कालेयम् । नेयम् । वालेः स्वं कालेयम् । आग्नेयम् ।
पृि . ज्या ॥२४॥६॥ पृथिवीशब्दात् प्राग्जोतोयेऽपवादविषये अइत्येत प्रत्ययो भवतः । पृथिव्या अपत्यं तत्रभवो वा पार्थिवः । पार्थिवा पार्थिव दो बहुधा दिव्यणिति प्रयोजनमदिन
पार अजू अश्वान उत्पा
उत्सादे ॥२||१०|| उत्सइत्येवमादिभ्यः हाल्देभ्यः प्राजितोऽस्वाद प्रत्ययो वा भवति । अंगदानां चापवादः । उत्सवम् श्रसम् । ओदन पध्यमोत्सः । तस्याः सांता ) रुणः । ताळूनः । पञ्चालेषु भवः पाञ्चालः । अत्र च प्राप्नुवन्ति । कुरापत्यं कौरव दधि ज्यवियो कुरुपयोगध्यानस्यानवकाशत्वाद्भवति । कौरव इति स्वविवशायाम् बधकयादसमास इति बध्यस्य समासे प्रतिपेधादुत्साद्यन्तस्यानि प्रत्ययः । गोधेनुम् आगतं गौधेतषम् । मसङ्कयौ न भवतः । द्विरागविभागी गरोपान्। उत्स, उदपान, त्रिकर, विनय, महानव महानस, महानपा, तर तलुन, पंतु पंगत, गती, त्रिष्टुप, अनुष्टुप् जनपद, भरत उशीनर अंधार, पीलु, गुण,
"
५, इन क०स० । २. सः । औदपानः क्र० ४. सम्बन्धविवक्षायाम् क० म० दि० ।
०३ - ति तु स्व ०
२०१
| SR No. | 090412 |
| Book Title | Shaktayanacharya Vyakaranam |
| Original Sutra Author | Shaktayanacharya |
| Author | Shambhunath Tripathi |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1971 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 14 MB |