Shaktayanacharya Vyakaranam

SR No.: 090412
Original Sutra Author: Shaktayanacharya
Author: Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 1971
Total Pages: 487
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 14 MB

Page 191

शकिटायनध्याकरणम्
[.२ पा. ३ सू. 1-51
...
पः॥२।३७४|| अश्व इश्च इति ९ः, तस्यावान्तस्येवर्गान्तस्य चापदस्य तद्धित परे लाभवति 1 अस्प दक्ष-दक्षस्यागत्यं पुमानित दाक्षिः। लक्ष-लाक्षिः । व्याध-वैधिः। बलाका-बलाकिः। ए:-नाभि:नाभमः । निधिः--नधेयः । श्येती-इपनेयः। रोहिणी-रोगियः । वत्सं प्रीणातीति वाणी: तदपत्य दाहसप्रेयः । चतुष्पाटा । अगदस्येति किम् ? ऊर्णा युः । शुवलतरः । शुक्लतमः । तद्धित इति किम् ? वृक्षनिध्योः। __अदरेऽसादि ।।
२७॥ अहग्नित्येतस्यापदस्य व अट् इत्येतद्वजित तद्धितं पर यदयणं तस्य लुग्भवति । अह्ना निवृत्तम् आह्निकम् । अह्नां समूहः आह्नः । येन नाव्यवधान तन क्वहितप कवनप्रामाण्यादिति नकारव्यवहितस्यैर लुनाचस्म । अखाटोति किम् ? बापामहोम्यां निवृत्तः दाभ्यामहोम्पामधीष्टः . भृतः, उहनो भुमी भावो वा धहीनः। महोणः । अटि---परमाहः । उतमाहः । होरहोः समाहारः वघहः । प्रहः ।
पन्हधृतराज्ञोऽणि ||२३७६।। पन् हन् इत्येतदन्तस्य धृतर राजनित्येतस्य चापस्याणि तद्धिसे परे यदवणं तस्य लुरभवति । पूगम्-पोष्णम् । तक्षन्–ताक्ष्णम् । भ्रूणहन्ध्रौणम् 1 वृत्रहन-वातघ्नम् । धृतराजन्-धात राज्ञः । एकामिति किम् ? रामिनम् । वैमाम् । अणीति किम् ? तक्षयोऽपत्यं ताक्षण्यः ।
तैपपीपं भात ॥३७॥ तैप पोप इति तिय्य पुरुष इत्यतयोर्भादाण प्रतिपदं नक्षया या विहितोSण गुरूदयाद्भायु सेऽदे चन्द्रोपेताकाले मतुः सन्ध्यादेरण् इति च तस्मिन्नण यलुम्निपात्यते । तिष्येण गुरूदमेन पुस्त: तपः संवत्सरः । पुष्येण पीपः संवत्सर: । तैपमहः । तषी राषिः। पीपमहः । पोपी रात्रिः। तिष्ये जातः तैषः । पोपः । भादिति कि? तिप्यो देयताऽस्य तैष्यश्चरः। पोष्यश्चरः । नायं मादिति प्रतिपदं विहितः ।
विल्यकां छस्य ॥२॥३/७II बिल्वक इत्येवमादीनां सम्बन्धिनबाट इत्येतस्यावयवस्य अपदस्था पदसम्पन्धिनस्तद्धिते परे लायति । विल्या अस्यां सन्तौति विरूपकोया नही, तस्या भवः वैल्वा: । वेणुनीयायां मय: वणुक । यत्रकीयायां चरम। तसनीमायां वेतसकः । त्रिकोयायांकः। कोयामकः । काष्ठकोयायां वा कपोतकोयायां सापोतकः । कञ्चकोयायां कौञ्चकः । ताकीमाया भवस्ताक्षत्र काभिक्ति सकवारनिर्देशात गडादेवलेत छकृत ककारावस्य छस्थाऽन्तस्य सिद्धत्वाशदेश्चापचमीनिर्देशान्त भवतीति सर्वस्य खुब । कुञ्या हस्त्रत्वं तथा पाठात । विल्वकामिति किम् ? धाइकोया, प्लक्ष कीयः। विस्वकादिनडाद्यन्तर्गगः । छस्येति बिम् : दिल्यकादीनाम स्यात् । लक्षित इति किम् ? बिल्वकी यायाम् । अपदस्थति किम् ? विरुको नरूप्यम् । विरुदकोयामयम्।।
हलोपश्चि क्यानात्यापत्यस्य ॥राशा || अपत्ये विहितस्य प्रत्ययस्यापदस्य यो बार हल: परस्तस्य यो ऽनाति-अनाकारादौ च तद्धित परे लग्भवति । बो-गीभृतः । वात्सोभूतः । गार्गीयति । जात्मीयति । 'गाय पासीयते । अनाति-गाणां समूहो गार्गरम् । वात्सकम् । गगस्या गाifयः । वासीयः । हल इति किम् ? यारिकेयीभूतः । हारियो भूत: । कारिप योरात । हारियति । कारिक यिः ।। हारिकेयिः । य इति किा ? शारहतायनोकः । चिक्यानातीति किम् ? गायिणः । वात्स्यायनः । अगस्येति किम् ? संकाशेन निर्मत सांकाश्य. तर मन्त्र : सांकाश्यक। खोपान्त्य लक्षणो यज ।
राजन्यमनुष्ययोनांके ।।२।१८०॥राजन्यमनुष्यशम्दयामकारस्यायो प्रत्यर्थ घरेलुगमनासरामायकम् । मनुष्यताम्।
श्रोऽकद्रवाः पारा३८१ ॥ कदशब्दवजितस्योवर्णान्तस्यापदस्व ढे तद्धिते पर लुग्भवति । कमाल्या अपत्वं कामण्डलेयः । भाद्रबाहेपः । भौतिबाहेयः । जम्मा अपत्यं जाम्बयः । त्वांधेयः 1 नोति किम् ? वैमात्रयः । शुभ्रादिवण् । इ इति किम् ? माण्डव्यः । अफवा इति किम् ? काट्वेयः।
३. हमनम्
१अर्णा मंपादिलोम्नि स्यात् सिदद्वल्यधातोरिति पदसंज्ञा । फ. म. दि. क. म० । ३. गायते । वात्सायते क. म.।