Shaktayanacharya Vyakaranam

SR No.: 090412
Original Sutra Author: Shaktayanacharya
Author: Shambhunath Tripathi
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Publication Year: 1971
Total Pages: 487
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Grammar
File Size: 14 MB

Page 181

पाकटायन व्याकरणभू
[ ५.२. ३ . ५-११
ग्रहणं किं ? उभाविध लक्ष्गोमन्तो कतराउनोदमः । कलसाइनलक्ष्मी कतरातेत्येवंप्राप्ते स्वार्थिकं त्रिचनम् ।
१८०
पूर्व प्रथमान्यतोऽतिशये || २|३|५ ॥ पूर्वशन्द: प्रथमशब्दश्वान्यताऽतिशत प्रकर्ष त्यं द्विरुच्यते । पूर्व पूर्व पुष्यन्ति । प्रयमं प्रथमं पचपन्पूर्वतरं पुरन्त मतरं वन्तं इति । अन्यत इति किम् ? पूर्वतरं पुष्पते। अत्र स्वव्यापारापेक्षोऽप्यतिशयो गम्यते न वादिनः यावत्सुताः न तावदमे पुष्पिताः यावत्पत्ववा इति । अतिशय दति किम् ? पूर्व प्रथमम् ।
पोत्संपादपूरणे ॥ २२३|६|| उप उत् सम् इत्येतानि वादरूपाणि निर्भरतापूरपाद श्चेद्द्रवंचनेन पूर्वेश | प्रणम्य जितं भभ्यः । संबंधित्य तपः परम् । वामयः ।
पादपूरण इति किम् ? प्रथम्प्रतिपतम् । इदं छन्दसोति कश्चित् ।
उप
सामीप्यंऽधो ऽध्युपरि || ३ |७ || अधि उपरि इत्येतानिर्भवति सामीप्य विवक्षिते । रामो प्रत्यासत्तिः, देशकृता कालकृता वा । अथोऽय श्रागम् । अध्यधिराग दुःखानि भवन्ति । सामप्य इति किम् ? उपर चन्द्रमाः उपरि शिरसाट यांघमा विक्षितं समिति समय प्रति बमोति सूत्रम् हाधिगमयानिकपोष इत्यता वितता विवस्वान् यथावमिति मकारान्तरम् गामिन्यम यथास्वं यथाऽमिति नारभ्यतं ।
वीप्सायाम् || ३ || बहूनां सजातीयानामर्थानां साकल्येन प्रत्येक जियादिवित् प्रयोक्तुरातुमिच्छा स्वायते शब्दरूपं तद्विरुच्यते । वृक्षं वृक्षं सिद्धति ग्रामो ग्राम रमगीयः | योद्धा थवा छत्रिणः । ग्रामे वा पानीयम् । आयतरमातरमानय । कष्टष्टश्रितः। संपाभिधानान्न हुम् । तुप्रत्ययं निश इति समासेनैव वीप्साया गतस्थाद्विर्वचनं न भवति । मानावधारणादिसामकरणमृत्तरार्थम् ।
परन्तु चैकस्यादौ सुपः || २/३/९ ॥ एकशब्दस्य वीप्सायां विमानस्यादया पूर्वीवितन्तत्र तस्य सुपः भवति । एक एक एक एकका एकमा एकएका एक एकराम् । एकस्याः | एकएवरथाः । शकारः सर्वादिनार्थः । पवारः दुवा वित्त्वं पितृकरणसामर्थ्यादतद्धितेऽपि चुम्भावः । अभेदाश्रवणे सुपर इलिन सर्वादिः सर्व इति स्यात् । उत्तराश्न उत्तर पलुगु द्विद॑चनयोः समुच्चयार्थः । इह तु द्विर्वचनं पूर्वेर्णय सिद्धम् । आादिति किम् ? उत्तरोक्तो मा भूत् । सुप इति किम् ? एकस्य गा"
अ
"
बन्छ वा ॥ १० ॥ अम्भावः, कारण अत्यं सुगवन व्यवोऽधो द्वन्द होनानि ।
इदमिति
...er fagend qe keq QUITEZ अभाव वा निपात्यते । इन्द्रं तिष्टतः । हो हो तिस दलाहीनानि । द्वन्द्वं युद्धं वर्ततं कृतम्
हर वायां कृतम् । वृन्दंस्थितम् द्रयोः स्थितम् ।
मर्यादोति व्युत्क्रान्तियज्ञपात्र प्रयोगरहस्ये ॥ २३८११ ॥
mataleyatda.
मालाणच ।
प्रयोगां रहस्पत्येव विशदस्य निर्वाचनमादी सुपः पादाम्भाव नित्यं निपात्यते । मयशिकवतुरं ही पशवो शिवाय गिधुनीवत्यश्री । उक्तिग्रहणं शतायां नयां यथा स्यात् । राग भूदिति । १ इत्यर्थः ० म० । २ प्रतिपत्तों क० म० । ३. संक्षेपेण क०म०शि० । ४. एकशब्दस्य प्रकृतेरित्ययी क० वदि । ५. चालू क० म०रि० ६०० दि गुन्द्रस्य वाच्यम्। इतरं विषयभूताः क० म० टि० म. चतुर्थं विहाय पर्य ग्रहणम् । प० ०दि० ।
★