Page Text
________________
我
शाकटायनव्याकरणम्
[ अ. १ पा. ४ सू. ५४-१०
कर्मण्यत्यनोः || २|४|१४|| व्यक्तवाचामिति वर्तते ।
अनूप देवाचां संबन्धिनो
लकारस्य तह भवन्ति कर्मण्यराति । अनुवदते देवदत्तो जिनदतस्य यथा जिनदत्तो वदति तथा देवदत्तो चति पावलो बदतीत्यर्थः । अनुः सादृश्यं पश्चादर्थं या कर्तव्यतीति कानुनतः पुरा बंदतीत्यर्थः । व्यक्तवाचामिति किम् ? अनुवदति वीणा ।
तेन वा
किम्
शोपस्थः ॥ ११४॥ शइत्येतस्य तिष्ठतः कर्मण्यराति ४० भन् जानो । औषणर जानीगोपना यावदन। घौथे- उपतिष्ठतं । ज्ञानमुपतिष्ठ कर्मण्यतीति किम् ? स्मरण पुर्व जानाति । राजानमुपतिष्ठति ।
समोऽतिस्वरतिशुदृश्विद्गमपृच्छ च्छः ॥ १३१४१५६ ॥ सम्पूर्वेभ्यो
정말
शिवद् गम प्रच्छिऋच्छ इत्येतस्य धातुभ्यो लस्त भवन्ति कर्मव्यति। समितं । समरिष्यते । संस्वरले संमृणुते संपश्यते । संदिते । गच्छते संपृच्छते । संमृच्छते समुचिकर्मण्यतीति किम् ? रूपं संपत सत्यार्जुहोत्यादिश्च गृह्यते । विदि नित्यमतः । प्राप्तिनादिभिः साहचर्याद्वेत्ति गृहले न विन्दति ।
वेः कुः शब्दे यानशे ॥ १।४१४७ || पूर्वात् करोतेरनाशेऽर्थे वर्तमानाल्लकारस्य भवन्ति सासति राय व धार्मदिया। साम्यदिशा शोभनं फलन्तीत्यर्थः । बोदनस्य पूर्णछवि निष्फले चेष्टाः : राजे--विकुरुते क्रोष्टा । स्वरात् विकुरुते वाक्षः स्वरान् नानोत्पादयतीत्यर्थः । शब्दे किम् ? विकरोति यः। अनाशइति किम् ? मिकरोत्यध्यायं विकरोति विनी।
यन! स्त्रेऽङ्गे चाटः ||१|४|१६|| आयतेच लस्त भन्त कति स्व आत्मीये च कर्तुः कर्मणि । कर्मति - आगच्छते । दाते । स्व-आपटते पानिम् । ग्राहते शिरः । स्वति किम् ? आयच्छति रज्जुम् माहन्ति वृपरम् । स्व. इति किम् ? आपच्छति पा देवदत्तः । आहूति शिरो देवस्य यङ्ग इति किंतु ? स्वामायच्छति रज्जुम् । स्वं पुत्रमाहन्ति । स्वान इति समासे पारिभाषिकप्रतिपत्तिः स्मादिसमासः चधारोतीत्यस्याभिसंबन्धायी ।
व्युदस्तः ||११५४९||
त्येवंपूर्वात् तस्वो भवन्ति । कर्मण्यसति स्वाङ्गे न कर्तुः कर्मणि । विपते राजःपाणिम्। उत्त पाणिन् वितते पृष्टम् चत्तपसेछन् । हापयतीत्यर्थः । इति किम् ? निपति (स्वान) इति किम् ? विगत पृथियों राधिता संतापयतीत्यर्थः । उपति सुवर्ण कारा एव इति किम् ? उत्पत्ति कुठं देवदत्तस्य । अन इति किं ? सुनुतपति ।
B
न प्राणिन्यणिनो पिनन्तस्य ||१|४|१०|| प्राणिकर्तुविपऽर्थे वर्तमान ताजा निञ् तदन्तात् परस्य ककारस्य तत्याणिः कर्मण्यराति तङ न भवन्ति । भास्तं देवदत्तः । श्रावयति राम्रो देवदत्तः । शायद देवम् प्राणिनीति किम् ? शुप्यन्ति ब्रहः । शोषयति ग्रोहीत् । पतति कुगूलः । पाति कुलम् । अनिश इसि किम् ? चारोपयमा प्रयोगपति-प्रारोपयते । कारः किम् ? चेदगामं प्रयोजयति चेतयति । अतः प्रतिषेधो भवत्येव । पि इति किम् ? आस्ते ।
१. भोजयित ( साध्यदन्ता ) श्रीभनं ०म० । ६. चेति
२. ज्ञानमस्य क० म० । हे साधुदान्ता गन्ध्यश्री मयतीत्यर्थः उत्तरा क० भ० ।
| SR No. | 090412 |
| Book Title | Shaktayanacharya Vyakaranam |
| Original Sutra Author | Shaktayanacharya |
| Author | Shambhunath Tripathi |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1971 |
| Total Pages | 487 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 14 MB |