Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 381

पंचास्तिकाय प्राभृत
३७७ अनुभव रूप ओ निश्चय मोक्षमार्ग है उससे विलक्षण पर-समयका विशेष वर्णन करते हुए दो गाथाएँ पूर्ण हुई।
स्वचरितवृत्तस्वरूपारयातमेतत् । जो सव्व-संग-मुक्को णण्ण-मणो अप्पणं सहावेण । जाणदि पस्सदि णियदं सो सग-चरियं चरदि जीवो ।।१५८।।
यः सर्वसनमुक्तः अनन्यमनाः आत्मानं स्वभावेन ।
जानाति पश्यति नियतं सः स्वकचरितं चरति जीवः ।।१५८।। यः खलु निरुपरागोपयोगत्वात्सर्वसङ्गमुक्तः परद्रव्यव्यावृत्तोपयोगत्वादनन्यमनाः आत्मानं स्वभावेन ज्ञानदर्शनरूपेण जानाति पश्यति नियतमवस्थितत्वेन, स खलु स्वकं चरितं चरति जीवः । यतो हि दृशिज्ञप्तिस्वरूपे तन्मात्रत्वेन वर्तनं स्वचरितमिति ।। १५८ ।।
अन्वयार्थ—( यः ) जो ( सर्वसङ्गमुक्तः ) सर्वसंगमुक्त और ( अनन्यमनाः ) अनन्यमनवाला वर्तता हुआ ( आत्मानं ) आत्माको ( स्वभावेन ) ( ज्ञानदर्शनरूप) स्वभाव द्वारा ( नियतं ) नियतरूपसे ( -स्थिरतापूर्वक ) ( जानाति पश्यति ) जानता-देखता है ( स; जीव: ) वह जीव ( स्वकचरितं ) स्वचारित्र ( चरति ) आचरता है।
टीका—यह, स्वचारित्रमें प्रवर्तन करनेवालेके स्वरूपका कथन है।
जो ( जीव ) वास्तवमें अविकारी उपयोगवाला होनेके कारण सर्वसंगमुक्त वर्तता हुआ, परद्रव्यसे निवृत्त उपयोगवाला होनेके कारण अनन्यमनवाला वर्तता हुआ, आत्माको ज्ञानदर्शनरूप स्वभाव द्वारा नियतरूपसे अर्थात् अवस्थितरूपसे जानता-देखता है, वह जीव वास्तवमें स्वचारित्र आचरता है क्योंकि वास्तवमें दृशिज्ञप्तिस्वरूप पुरुषमें ( -आत्मामें ) तन्मात्ररूपसे वर्तना सो स्वचारित्र है ।।१५८।।।
अथ स्वचरितप्रवृत्तपुरुषस्वरूपं विशेषेण कथयति-"जो" इत्यादि पदखंडनारूपेण व्याख्यानं क्रियते सो-स: कर्ता, सगचरियं चरदि-निजशुद्धात्मसंवित्त्यनुचरणरूपं परभागमभाषया वीतरागपरमसामायिकसंज्ञं स्वचरितं चरति अनुभवति । स कः । जीवो-जीव: । कथंभूत: । जो सव्वसंगमुक्को-य: सर्वसंगमुक्तः जगत्त्रयकालत्रयपि मनोवचनकायैः कृतकारितानुमतैश्च कृत्वा समस्तबाह्याभ्यंतरपरिग्रहेण मुक्तो रहित: शून्योप निस्संगपरमात्मभावनोत्पन्नसुन्दरानंदस्यंदिपरमानंदैकलक्षणसुखसुधारसास्वादेन पूर्णकलशवत्सर्वात्मप्रदेशेषु भरितावस्थ; 1 पुनरपि किंविशिष्टः ? अणण्णमणो-अनन्यमना: कपोतलेश्याप्रभृतिदृष्टश्रुतानुभूतभोगाकांक्षादिसमस्तपरभावोत्पत्रविकल्पजालरहितत्वेनैकाममनाः । पुनश्च किं करोति ? जाणदि-जानाति स्वपरपरिच्छित्त्याकारेणोपलभते । पस्सदि-पश्यति निर्विकल्परूपेणावलोकयति, णियदं–निश्चितं । कं । अप्पणं-निजात्मानं ।

Translation AI Generated

Panchastikaya Prabhrita
Two verses have been completed, describing the special nature of the other-worldly path, which is different from the 366 experiential forms and the definitive path to moksha.

The one who is free from all attachments, with a mind focused solely on the self, knows and perceives his own true nature with certainty. Such a jiva (living being) conducts himself in accordance with his own pure conduct. (158)

The one who is truly free from all attachments, with a mind focused solely on the self, knows and perceives his own true nature, which is of the nature of knowledge and perception, with certainty and stability. Such a jiva conducts himself in accordance with his own pure conduct, for residing in the form of pure vision and knowledge is indeed one's own true conduct.