Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 360

३५६
नवपदार्थ-मोक्षमार्ग वर्णन अन्वयार्थ—( चतुर्विकल्प: हेतुः ) ( द्रव्यमिथ्यात्वादि ) चार प्रकारके हेतु ( अष्टविकल्पस्य कारणम् ) आठ प्रकारके कर्मोके कारण ( भणितम् ) कहे गये हैं, [ तेषाम् अपि च ] उनके भी ( रागादय: ) ( जीवके ) रागादिभाव कारण हैं, ( तेषाम् अभाव ) रागादिभावों के अभावमें ( न बध्यन्ते ) जीव नहीं बंधते।
टीका—यह, मिथ्यात्वादि द्रव्यपर्यायोंको ( -द्रव्यमिथ्यात्वादि पुद्गलपर्यायोंको ) भी ( बंधके ) बहिरंग-कारणपनेका प्रकाशन है।
ग्रन्थान्तरमें ( अन्य शास्त्रमें ) मिथ्यात्व, असंयम, कषाय और योग इन चार प्रकारके द्रव्यहेतुओंको ( द्रव्यप्रत्ययोंको ) आठ प्रकारके कर्मोंके कारणरूपसे बंधहेतु कहे हैं। उनके भी बंधहेतुपनेके हेतु जीवभावभूत रागादिक हैं क्योंकि रागादिभावोंका अभाव होनेसे द्रव्यमिथ्यात्व. द्रव्य-असंयम, द्रव्यकषाय और द्रव्ययोगके सद्भावमें भी जीव बँधते नहीं हैं, इसलिये रागादिभावोंको अंतरंग बंधहेतुपना होनेके कारण निश्चयसे बंधहेतुपना है ऐसा निर्णय करना ।।१४९।।
इस प्रकार बंधपदार्थका व्याख्यान समाप्त हुआ। सं० ता०-अथ न केवलं योगो बंधस्य बहिरंगनिमित्तं भवंति मिथ्यात्वादि द्रव्यत्वादि द्रव्यप्रत्यया अपि रागादिभावप्रत्ययापेक्षया बहिरंगनिमित्तमिति समर्थयति,
हेदू हि-हेतुः कारणं हि स्फुटं । कतिसंख्योपेतः । चहुवियप्पो-उदयागतमिथ्यात्वाविरतिकषाययोगद्रव्यप्रत्ययरूपेण चतुर्विकल्पो भवति। कारणं भणिय-स च द्रव्यप्रत्ययरूपश्चतुर्विकल्पो हेतु; कारणं भणित: । कस्य । अट्ठवियप्पस्स-रागाधुपाधिरहितसम्यक्त्वाधष्टगुणसहितपरमात्मस्वभावप्रच्छादकस्य नवतराष्टविधद्रव्यकर्मणः । तेसि पि य रागादी-तेषामपि रागादयः तेषां पूर्वोक्तद्रव्यप्रत्ययानां रागादिविकल्परहितशुद्धात्मद्रव्यपरिणतेभित्रा जीवगतरागादय: कारणा भवति । कस्मादिति चेत् ? तेसिमभावे ण बझंते-यत: कारणात्तेषां जीवगतरागादिभावप्रत्ययानामभावे द्रव्यप्रत्ययेषु विद्यमानेष्वपि सर्वेष्टानिष्ट विषयममत्वाभावपरिणता जीवा न बध्यंत इति । तथाहि-यदि जीवगतरागायभावेपि द्रव्यप्रत्ययोदयमात्रेण बंधो भवति तर्हि सर्वदैव बंध एव । कस्मात् । संसारिणां सर्वदैव कर्मोदयस्य विद्यमानत्वादिति । तस्माद ज्ञायते नवतरद्रव्यकर्मबंधस्योदयागतद्रव्यप्रत्यया हेतवस्तेषां च जीवगतरागादयो हेतव इति । तत: स्थितं न केवलं योगा बहिरंगबंधकारणं द्रव्यप्रत्यया अपीति भावार्थः ।।१४९।।
हिन्दी ता०-उत्थानिका-आगे कहते हैं कि केवल योग ही बंधके बाहरी निमित्त कारण नहीं है किन्तु मिथ्यात्व आदि द्रव्यकर्म भी रागादि भावरूप कारणकी अपेक्षासे बाहरी निमित्त हैं।
अन्वय सहित सामान्यार्थ-(चदुब्बियप्पो) चार प्रकार मिथ्यात्वादि ( हेदू) कारण

Translation AI Generated

356
Description of the Nine Substances and the Path to Liberation, with Anvaya (Fourfold Cause: Cause) (False Belief, etc.) Four types of causes (Cause of the Eightfold Karma) have been described as the cause of eight types of karma. [Even these] also (Passion, etc.) (In the Jiva) have passion, etc., as their cause. (Absence of these) In the absence of passion, etc., (They are not bound) the Jiva is not bound.
Commentary: This is a clarification of the fact that false belief, etc., (False belief, etc., are the categories of substance) are also (In binding) external causes.
In other scriptures (In other scriptures), false belief, non-restraint, passions, and yoga have been described as the four types of substance-causes (Substance-conditions) that are the cause of the eight types of karma and are the cause of binding. Even these have passion, etc., as the cause of their being the cause of binding, because in the absence of passion, etc., the Jiva is not bound even in the presence of false belief, non-restraint, passions, and yoga in the substance. Therefore, it is certain that passion, etc., are the internal cause of binding, and thus they are the cause of binding. ||149||
Thus ends the explanation of the substance of binding. Sa. Ta. - Now, it is not only yoga that is the external cause of binding, but also false belief, etc., and the categories of substance, etc., are also external causes in relation to the cause of passion, etc.
He. Hi. - He. Tu. Ka. Ra. Na. Hi. Sp. Hu. Ta. Ka. Ti. Sa. Kh. Ya. Up. E. Ta. Cha. Hu. Vi. Ya. Pp. O. Ud. Ya. Ga. Ta. Mi. Th. Ya. Tv. A. Vi. Ra. Ti. Ka. Sha. Ya. Yo. Ga. Dr. Av. Ya. Pr. At. Ya. Ru. Pe. Na. Cha. Tu. Vi. Ka. Lp. O. Bh. Av. Ti. Ka. Ra. Na. Bh. An. I. Ya. Sa. Cha. Dr. Av. Ya. Pr. At. Ya. Ru. Pe. Na. Cha. Tu. Vi. Ka. Lp. O. He. Tu. Ka. Ra. Na. Bh. An. I. Ta. Ka. Sy. A. At. Th. Vi. Ya. Pp. As. Ra. Ga. Ad. Hu. Pa. Dh. I. Ra. Hi. Ta. Sa. My. Ak. Tv. A. Ash. Ta. Gu. Na. Sa. Hi. Ta. Pa. Ra. Ma. At. Ma. Sv. A. Bh. A. Va. Pr. Ch. Ha. Da. Ka. Sy. Na. Va. Ta. Ra. Ash. Ta. Vi. Dh. Dr. Av. Ya. Ka. Rm. An. Ah. Te. Si. Pi. Ya. Ra. Ga. Ad. I. Te. Sha. Am. Pi. Pu. Rv. Ok. Ta. Dr. Av. Ya. Pr. At. Ya. Na. Am. Ra. Ga. Ad. I. Vi. Ka. Lp. Ra. Hi. Ta. Shu. Dh. At. Ma. Dr. Av. Ya. Pa. Ri. Na. Te. Bh. I. Tr. A. Ji. Va. Ga. Ta. Ra. Ga. Ad. I. Ka. Ra. Na. Bh. Av. Ti. Ka. Sm. Ad. I. Ti. Ch. Et. Te. Si. Ma. Bh. Av. E. Na. Ba. Jh. An. Te. Ya. Ta. Ka. Ra. Na. Tt. E. Sha. Am. Ji. Va. Ga. Ta. Ra. Ga. Ad. I. Bh. Av. Pr. At. Ya. Na. Am. Av. E. Dr. Av. Ya. Pr. At. Ya. E. Sh. Vi. Dh. Ya. Ma. Ne. Sh. Va. E. Sh. Ta. An. I. Sh. Ta. Vi. Sh. Ya. Ma. Ma. Tv. A. Bh. Av. Pa. Ri. Na. Ta. Ji. Va. Na. Ba. Dh. Ya. An. Ti. It. I. Ta. Th. A. Hi. Ya. Di. Ji. Va. Ga. Ta. Ra. Ga. Ay. Bh. Av. E. Pi. Dr. Av. Ya. Pr. At. Ya. Ud. Ya. Ma. Tr. E. Na. Ba. Dh. O. Bh. Av. Ti. Ta. Ri. Hi. Sa. Rv. Da. Iv. Ba. Dh. E. Va. Ka. Sm. At. Sa. Rv. Da. Iv. Ka. Rm. O. Da. Ya. Vi. Dh. Ya. Ma. Na. Tv. Ad. It. I. Ta. Sm. Ad. Ji. Ya. Ne. Na. Va. Ta. Ra. Dr. Av. Ya. Ka. Rm. Ba. Dh. As. Ya. Ud. Ya. Ga. Ta. Dr. Av. Ya. Pr. At. Ya. He. Ta. Va. Te. Sha. Am. Ch. Ji. Va. Ga. Ta. Ra. Ga. Ad. I. He. Ta. Va. It. I. Ta. Ta. St. Hi. Ta. Na. Ka. Va. La. Na. Yo. Ga. Ba. Hi. Ra. Na. Ga. Ka. Ra. Na. Dr. Av. Ya. Pr. At. Ya. Ap. I. Ti. Bh. Av. Ar. Th. Ha.
Hi. Ta. - Ut. Th. An. I. Ka. - A. Ge. Ka. He. Te. Ha. Ki. Ka. Va. La. Yo. Ga. Hi. Ba. Dh. Ke. Ba. Hi. Ra. Na. Ga. Ka. Ra. Na. Mi. Th. Ya. Tv. Ad. I. Dr. Av. Ya. Ka. Rm. Bh. I. Ra. Ga. Ad. I. Bh. Av. Ru. Pa. Ka. Ra. Na. Ki. Ap. E. Kh. Ya. Se. Ba. Hi. Ra. Na. Ga. Ni. Mi. Tt. Ha.
An. Va. Ya. Sa. Hi. Ta. Sa. Ma. Na. Ya. Ar. Th. (Cha. Du. Bb. I. Ya. Pp. O) Cha. Ra. Pr. Ka. Ra. Mi. Th. Ya. Tv. Ad. I. (He. Du) Ka. Ra. Na.