Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 278

२७४
नवपदार्थ-मोक्षमार्ग वर्णन तत्र तु दशांतराधिकारा भवन्ति । तेषु दशाधिकारेषु मध्ये प्रथमतस्तावन्नमस्कारगाथामादि कृत्वा पाठक्रमेण गाथाचतुष्टयपर्यंतं व्यवहारमोक्षमार्गमुख्यत्वेन व्याख्यानं करोतीति प्रथमांतराधिकारे समुदायपातनिका । तथाहि । अन्तिमतीर्थंकरपरमदेवं नत्वा पंचास्तिकायषद्रव्यसंबन्धिनं नवपदार्थभेदं मोक्षमार्गं च वक्ष्यामीति प्रतिज्ञापुर:सरं नमस्कारं करोति,--अभिवंदिऊण सिरसा अपुणब्भवकारणं महावीरं-अभिवंद्य प्रणम्य । केन । शिरसा उत्तमांगेन । कं । अपुनर्भवकारणं महावीरं । तत: किं करोमि । वोच्छामि-वक्ष्यामि । कं । तेसिं पयत्थभगं तेषा पंचास्तिकायषद्रव्याणां नवपदार्थभेदं । न केवलं नवपदार्थभेदं ? मग्गं मोक्खस्स-मार्ग मोक्षस्येति । तद्यथा । मोक्षसुखसुधारसपानपिपासितानां भव्यानां पारंपर्येणानंतज्ञानादिगुणफलस्य मोक्षस्य कारण महावीराभिधानमन्तिमजिनेश्वरं रत्नत्रयात्मकस्य प्रवर्तमानमहाधर्मतीर्थस्य प्रतिपादकत्वात्प्रथमत एव प्रणमामीति गाथापूर्वार्धेन मंगलार्थमिष्टदेवतानमस्कार करोति ग्रंथकारः, तदनंतरमुत्तरार्धेन च शुद्धात्मरुचिप्रतीतिनिश्चलानुभूतिरूपस्याभेदरत्नत्रयात्मकस्य निश्चयमोक्षमार्गस्टा परंपरया कारणभूतं व्यवहारमोक्षमार्ग तस्यैव व्यवहारमोक्षमार्गस्यावयवभूतयोर्दर्शनज्ञानयोर्विषयभूतान्नवपदार्थाश्च प्रतिज्ञा च करोति । अत्र यद्यप्यग्रे चूलिकायां मोक्षमार्गम्य विशेषव्याख्यानमस्ति तथापि नवपदार्थानां संक्षेपसूचनार्थमत्रापि भणितं । कथं संक्षेपसूचनमिति चेत् ? नवपदार्थव्याख्यानं तावदत्र प्रस्तुतं । ते च कथंभूताः । व्यवहारमोक्षमार्गे विषयभूता इत्यभिप्राय: ॥१०५।।
हिंदी० ता०-पीठिका सूचनिका-पहले जो कथन द्रव्य स्वरूपका हो चुका है उसके आगे "अभिवंदिऊणसिरसा" इस गाथाको आदि लेकर पाठ क्रमसे पचास गाथा तक या (अमृतचंद्र कृत) टीकाके अभिप्रायसे अडतालीस गाथा तक जीवादि नव पदार्थोको बतानेवाला दूसरा महा अधिकार प्रारम्भ किया जाता है। इसके भीतर भी दश अंतर अधिकार हैं। उन दश अधिकारोंके भीतर पहले ही नमस्कारकी गाथाको आदि लेकर पाठ क्रमसे चार गाथा तक व्यवहार मोक्षमार्गकी मुख्यतासे आचार्य व्याख्यान करते हैं । इसतरह प्रथम अंतर अधिकारमें समुदाय पातनिका है ।
हिंदी ता०-उत्थानिका-अब श्री कुन्दकुन्दाचार्य अन्तिम चौबीसवे तीर्थकर परमदेवको नमस्कार करके "पंचास्तिकाय और छः द्रव्य संबंधी जो नव पदार्थों का भेदरूप मोक्षमार्ग है' उसको कहूँगा ऐसी प्रतिज्ञा करते हैं।
अन्वय सहित सामान्यार्थ-( अपुणभवकारणं) जिस पदके पानेसे फिर जन्म न लेना पड़े ऐसे मोक्षके लिये जो निमित्त कारण हैं ऐसे ( महावीरं) श्रीमहावीर भगवानको (सिरसा) मस्तक झुकाकर ( अभिवंदिऊण) नमस्कार करके ( तेसिं) उन पहले कहे

Translation AI Generated

## Translation:

**274**

The description of the nine substances and the path to liberation. There are ten sub-chapters within this chapter. In the first sub-chapter, starting with the salutation verse, the Acharya explains the path to liberation in the worldly realm, primarily through four verses. This is the first sub-chapter, the "Samudaya Patanika".

**Explanation:**

The author, after saluting the last Tirthankara, the Supreme Lord, declares his intention to explain the nine substances, their relation to the five Astikayas and six Dravyas, and the path to liberation. He begins with a salutation, saying, "I bow down with my head to Mahavira, the cause of non-rebirth."

He then states, "I will explain the nine substances, the different aspects of the five Astikayas and six Dravyas, and the path to liberation."

The author explains that the path to liberation is the cause of infinite knowledge and other virtues, which are the desired fruits for those who thirst for the nectar of liberation. He salutes Mahavira, the last Jinesvara, the embodiment of the three jewels, and the propagator of the present great Dharma Tirtha.

The author then explains that the path to liberation in the worldly realm is the cause of the path to liberation in the absolute realm, which is characterized by the three jewels of non-duality, pure self-awareness, and unwavering perception. He also mentions the nine substances, which are the objects of knowledge and perception, and are the components of the path to liberation in the worldly realm.

Although the path to liberation is explained in detail later in the text, the author briefly mentions the nine substances here. This brief mention is intended to provide a concise overview of the nine substances.

The explanation of the nine substances is presented here. They are the objects of the path to liberation in the worldly realm.