Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 183

पंचास्तिकाय प्राभृत
१७९ यह जीव अपने शद्धात्माकी भावनासे गिरा हुआ अशुद्ध निश्चयसे कर्मोंके उदयसे उत्पन्न रागादि विभावोंका कर्ता और भोक्ता होता है, इस व्याख्यानकी मुख्यतासे गाथा कही।
समय व्याख्या गाथा ५८ द्रव्यकर्मणां निमित्तमात्रत्वेनौदयिकादिभावकर्तृत्वमत्रोक्तम् ।
कम्मेण विणा उदयं जीवस्स ण विज्जदे उवसमं वा । खइयं खओव-समियं तम्हा भावं तु कम्म-कदं ।। ५८।।
कर्मणा विनोदयो जीवस्य न विद्यते उपशमो वा।
क्षायिकः क्षायोपशमिकस्तस्माद्भावस्तु कर्मकृतः ।।५८।। न खलु कर्मणा विना जीवस्योदयोपशमौ क्षयक्षायोपशमावपि विद्यते, ततः क्षायिकक्षायोपशामिकचौदयिकौपशमिकश्च भावः कर्मकृतोऽनुमंतव्यः । पारिणामिकस्त्वनादिनिधनो निरुपाधि: स्वाभाविक एव । क्षायिकस्तु स्वभावव्यक्तिरूपत्वादनंतोऽपि कर्मणः क्षयेणोत्पद्यमानत्वात्सादिरिति कर्मकृत एवोक्तः । औपशमिकस्तु कर्मणामुपशमे समुत्पद्यमानत्वात्, अनुपशमे समुच्छिद्यमानत्वात् कर्मकृत एवेति ।
अथवा उदयोपशमक्षयक्षयोपशमलक्षणाश्चतस्रो द्रव्यकर्मणामेवावस्थाः, न पुनः परिणामलक्षणैकावस्थस्य जीवस्य, तत उदयादिसंजातानामात्मनो भावानां निमित्तमात्रभूततथाविधावस्थत्वेन स्वयं परिणमनाद् द्रव्यकर्मापि व्यवहारनयेनात्मनो भावानां कर्तृत्वमापद्यत इति ।।५८।।
हिन्दी समय व्याख्या गाथा ५८ अन्वयार्थ—( कर्मणा विना ) कर्म विना ( जीवस्य ) जीवको ( उदयः ) उदय. ( उपशमः ) उपशम, ( क्षायिक; ) क्षायिक { वा ) अथवा (क्षायोपशमिकः ) क्षायोपशमिक ( न विद्यते । नही होता ( तस्मात् तु ) इसलिये ( भाव: ) भाव ( चतुर्विध जीवभाव ) ( कर्मकृतः ) कर्मकृत
___टीका—यहाँ, ( औदायकादि भावोंके ) निमित्तमात्र रूपसे द्रव्यकर्मोको औदयिकादि भावोंका कर्तापना कहा है।
कर्मक बिना जीवको उदय-उपशम तथा क्षय-क्षयोपशम नहीं होते ( अर्थात् द्रव्यकर्मक बिना जीवको औदयिकादि चार भाव नहीं होते), इसलिये क्षायिक, क्षायोपशमिक, औदायक या औपशर्मिक भावोंको कर्मकृत सम्मत करना । पारिणामिक भाव तो अनादि-अनंत, निरुपाधि,

Translation AI Generated

## Translation:

**Verse 58**

**Original Text:**

कम्मेण विणा उदयं जीवस्स ण विज्जदे उवसमं वा । खइयं खओव-समियं तम्हा भावं तु कम्म-कदं ।। ५८।।
कर्मणा विनोदयो जीवस्य न विद्यते उपशमो वा।
क्षायिकः क्षायोपशमिकस्तस्माद्भावस्तु कर्मकृतः ।।५८।।

**English Translation:**

Without karma, there is no rise (udaya) for the soul, nor is there any cessation (upasama). Neither is there any decay (kshaya) or cessation of decay (kshayopasama). Therefore, the four states of the soul (kshayika, kshayopashamika, audayika, and aupashamika) are all created by karma.

**Commentary:**

This verse explains that karma is the sole cause of the four states of the soul: rise, cessation, decay, and cessation of decay. The verse states that without karma, these states would not exist. Therefore, the soul's existence in these states is attributed to karma.

**Further Explanation:**

The commentary explains that the soul's inherent nature (parinama) is eternal and unchanging. However, the soul's temporary states (kshayika, kshayopashamika, audayika, and aupashamika) are caused by karma. These states are temporary because they arise and cease due to the influence of karma.

**Conclusion:**

This verse emphasizes the crucial role of karma in shaping the soul's existence and its temporary states. It highlights that the soul's true nature is eternal and unchanging, but its experiences are influenced by karma.