Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 169

पंचास्तिकाय प्राभृत
समय व्याख्या गाथा ५१-५२ दृष्टांतदान्तिकार्थपुरस्सरो द्रव्यगुणानामनांतरत्वव्याख्योपसंहारोऽयम् ।
वण्ण-रस-गंध-फासा परमाणु-रूविदा विसेसेहिं । दव्वादो य अणण्णा अण्णत्त-पगासगा होति ।।५१।। दसण-णाणाणि तहा जीव-णिबद्धाणि णण्ण- भूदाणि । ववदेसदो पुधत्तं कुव्वंति हि णो सभावादो ।।५२।।
वर्णरसगंधस्पर्शाः परमाणप्ररूपिता विशेषैः । द्रव्याच्च अनन्याः अन्यत्वप्रकाशका भवन्ति ।।५१।। दर्शनजाने तथा जीवनिबद्ध अनन्यभूते ।
व्यपदेशतः पृथक्त्वं कुरुतः हि नो स्वभावात् ।। ५२।। वर्णरसगंधस्पर्शा हि परमाणोः प्ररूप्यंते, ते च परमाणोरविभक्तप्रदेशत्वेनानन्येऽपि संज्ञादिव्यपदेशनिबंधनैर्विशेषैरन्यत्वं प्रकाशयन्ति । एवं ज्ञानदर्शन अप्यात्मनि संबद्ध आत्मद्रव्यादविभक्तप्रदेशत्वेनानन्येऽपि संज्ञादिव्यपदेशनिबंधनैर्विशेषैः पृथक्त्वमासादयतः, स्वभावतस्तु नित्यमपृथक्त्वमेव विभ्रतः ।। ५१-५२।।
इति उपयोगगुणव्याख्यानं समाप्तम् । अथ कर्तृत्वगुणव्याख्यानम् । तत्रादिगाथात्रयेण तदुपोद्घात:
हिन्दी समय व्याख्या गाथा ५१-५२ अन्वयार्थ.--( परमाणुप्ररूपिताः ) परमाणमें प्ररूपित किये जानेवाले ऐसे ( वारसगंधस्पर्शाः । वर्ण-पम-गंध-स्पर्श ( द्रव्यात् अनन्याः च ) द्रव्यसे अनन्य वर्तते हुए ( विशेषः ) ( व्यपदेशक कारणभूत ) विशेषों द्वारा ( अन्यत्वप्रकाशकाः भवन्ति ) अन्यत्वको प्रकाशित करनेवाले होते है ( स्वभावसे अन्यरूप नहीं है ), ( तथा ) इस प्रकार ( जीवनिबद्धे )। जीवमं सम्बद्ध गये { वनज्ञाने ) दर्शन-ज्ञान ( अनन्यभूते ) ( जीवद्रव्यसे ) अनन्य वर्तते हुए { व्यपदेशतः । व्यपदेश द्वारा ( पृथक्त्वं कुरुत हि ) पृथक्त्वको करत है, ( नो स्वभावान ) स्वभावर ( पृथक्त्व को ) नहीं करते।
टीका- दृष्टान्तरूप और दाष्टन्तिरूप पदार्थपूर्वक, द्रव्य तथा गुणोंके अभिन्न-पदार्थपर्नेक व्यायानका यह उपसंहार है ।
वर्ण रस-गंध-स्पर्श वास्तवमें परमाणुमे प्ररूपित किये जाते हैं, वे परमाणुमे अभित्र

Translation AI Generated

This is a concluding section of the explanation of the five categories (Panchaastikaya) and their characteristics (guna) in the context of time (samaya). It uses the example of the four qualities (varna, rasa, gandha, sparsa) to explain the concept of non-duality (ananta) between substance (dravya) and its qualities.

**Verse 51:**

The four qualities (varna, rasa, gandha, sparsa) are formed from the atoms (paramanu) and are distinct from the substance (dravya) due to their specific characteristics. They are not separate from the substance in essence, but appear distinct due to their specific characteristics.

**Verse 52:**

Similarly, knowledge (jnana) and perception (darsana) are connected to the soul (jiva) and are not separate from the soul in essence. They appear distinct due to their specific characteristics, but in reality, they are always inseparable from the soul.

**Explanation:**

The four qualities (varna, rasa, gandha, sparsa) are formed from the atoms (paramanu) and are not separate from the substance (dravya) in essence. They appear distinct due to their specific characteristics, such as their name and description. Similarly, knowledge (jnana) and perception (darsana) are connected to the soul (jiva) and are not separate from the soul in essence. They appear distinct due to their specific characteristics, such as their name and description. However, in reality, they are always inseparable from the soul.

This section concludes the explanation of the qualities (guna) related to use (upayoga). The next section will discuss the qualities (guna) related to action (kartṛtva).