Panchastikay

SR No.: 090326
Original Sutra Author: Kundkundacharya
Author: Shreelal Jain Vyakaranshastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad
Total Pages: 421
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari, Philosophy, & Religion
File Size: 11 MB

Page 121

पंचास्तिकाय प्राभृत संस्कृत तात्पर्यवृत्ति गाथा-३१-३२ अथागुरुलघुत्वमसंख्यातप्रदेशत्वं व्यापकत्वाव्यापकत्वं मुक्तामुक्तत्वं च प्रतिपादयति .. अगुरुलहुगाणंता- प्रत्येक षट्स्थानपतितहानिवृद्धिभिरनंताविभागपरिच्छेदैः सहित अगुरुलघवो गुणा अनंता भवन्ति । तेहिं अणंतेहिं परिणदा सब्वे-तैः पूर्वोक्तगुणैरनंतैः परिणताः सर्वे । सवें के ? जीवा इति संबंध: । देसेहि असंखादा -लोकाकाशप्रमिताखण्डप्रदेशैः सहितत्वादसंख्येयप्रदेशा: । सिब लोगं सन्नमावाणणा-स्यात्कथंचिल्लोकपूरणावस्थाप्रकारेण लोकव्यापका: अथवा सूक्ष्मैकेन्द्रियापेक्षया लोकव्यापका: । तथा चोक्तं-"आधारे थूलाओ सुहुमेहिं णिरंतरो लोगो'' पुनरपि कथंभूतास्ते जीवा: । केचिच्च अणावण्णा केच्च्चि केचन पुनर्लोकपृरणावस्थारहिता अव्यापका अथवा बादरै केन्द्रिया विकलेन्द्रियादयश्चाव्यापकाः । पुनरपि किंविशिष्टाः । मिच्छादसणकसायजोगजुदा-रागादिरहितपरमानंदैकस्वभावशुद्धजीवास्तिकायाद्विलक्षणैर्मिथ्यादर्शनकषाययोगैर्यथासंभवं गुणाः । न केवल गुका , मानसिौद मिथ्यादर्शनकषाययोगैर्वियुक्ता रहिताश्च । उभयेपि कति संख्योपेताः । बहुगा-बहवोऽनंता: । पुनरपि कथंभूता। सिद्धा संसारिणो ये मिथ्यादर्शनकषाययोगविमुक्ता रहितास्ते सिद्धा ये च युक्तास्ते संसारिण इति । अत्र जीविताशारूपरागादिविकल्पत्यागेन सिद्धर्जीवसदृशः परमालादरूपसुखरसास्वादपरिणतनिजशुद्धर्जीवास्तिकाय एवोपादेयमिति भावार्थः ।।३१-३२।। एवं पूर्वोक्त "वच्छरक्खं' इत्यादि दृष्टांतनवकेन चार्वाकमतानुसारिशिष्यसंबोधनार्थं जीवसिद्धिमुख्यत्वेन गाथात्रयं गतं ।
हिन्दी तात्पर्यवृत्ति गाथा-३१-३२ उत्थानिका-आगे जीवोंमें अगुरुलघुत्व, असंख्यात प्रदेशपना, व्यापकत्व, अव्यापकत्व, मुक्त व संसारीपना बताते हैं
अन्वय सहित सामान्यार्थ-( अगुरुलहुगा ) अगुरुलयु गुण ( अणंता) अनंत है । तेहिं] तिन ( अणंतेहिं ) अनंतगुणोंसे ( परिणदा) परिणमन करते हुए ( सव्ये ) सर्व जीव ( देसेहिं ) प्रदेशोंसे ( असंखादा ) असंख्यात प्रदेशी हैं ( सिय ) किसी अपेक्षासे ( सव्वं ) सर्व [ लोग] लोकमें ( आवण्णा) व्याप्त होते हैं ( केचित् ) परन्तु कितने ही ( अणावप्पा ) व्याप्त नहीं होते हैं । (मिच्छादसणकसायजोगजुदा) मिथ्यादर्शन, कषाय व योग सहित [ बहुगा ] बहुत [ संसारिणो ] संसारी [ जीवा ] जीव हैं [ य ] तथा [ तेहिं ] उनसे ( थियुताः ) रहित [सिद्धा] सिद्ध हैं।
विशेषार्थ-प्रत्येक अगुरुलघु गुण षट्स्थान पतित हानि वृद्धि रूप अनन्त अविभाग परिच्छेदोंके साथ होते हैं ऐसे अगुरुलघु गुण अनंत होते हैं, उन पूर्वोक्त अनंत अगुरुलघु गुण सहित परिणमन करते हुए सर्व जीव निश्चयसे लोकाकाश प्रमाण असंख्यात प्रदेशधारी

Translation AI Generated

## Translation:

**Verse 31-32**

This section discusses the characteristics of souls, including their lightness and heaviness, their countless locations, their pervasiveness and non-pervasiveness, and their liberation and bondage.

**Explanation:**

* **Agurulaghu** (lightness and heaviness) qualities are infinite, each with countless divisions and subdivisions, arising from the six categories of existence (**shat-sthana**).
* All souls are characterized by these infinite **agurulaghu** qualities.
* Souls are located in countless regions, as vast as the space of the universe.
* Some souls are pervasive, filling the entire universe, either in terms of their physical presence or their subtle influence. This is supported by the saying, "The universe is continuous, both gross and subtle."
* However, some souls are not pervasive, either because they are not physically present in the universe or because their senses are weak or impaired.
* Souls are further distinguished by their **mithyadarshan** (false belief), **kashaya** (passions), and **yoga** (attachment). Those who are free from these are **siddhas** (liberated souls), while those who are bound by them are **samsarin** (bound souls).
* The ultimate goal is to shed all **vikalpa** (false perceptions) and **raga** (attachment), becoming like a **siddha** and experiencing the bliss of one's own pure soul.

**Overall Meaning:**

This section emphasizes the infinite nature of souls, their diverse locations, and their potential for liberation. It also highlights the importance of shedding false beliefs and passions to achieve liberation.