Page Text
________________
५
१०
思い
२८६
न्यायविनिश्वयविवरण
प्रामाशयं यदि शास्त्रगम्यमथ न प्रागर्थसंवादनात् सङ्ख्यालक्षणगोचरार्धकथने किं कारणं चेतसाम् । आ ज्ञानं [ सकलागमार्थविषयज्ञानाविरोधं बुधाः प्रेक्षन्ते सद्दीरितार्थ गहने सन्देहविच्छितये ॥ २१६ ॥ ] इति ।
येतां प्रत्यक्षादिज्ञानानां सङ्ख्या च प्रत्यक्षं परोक्षमिति द्वैविध्यं लक्षणं च विशदं ज्ञानं प्रत्यक्षम् अविशदं परोक्षमिति, गोचरच अनेकान्तात्मा जीवादिर्माचः अर्थश्व प्रयोजनमभ्यवधानेन स्वार्थव्यवसायो व्यवधानेनोपादानादिबुद्धिप्रवृत्यादिस्तेषां कथने शास्त्रारोपिततथा निरूपणे किं कारणं निमित्तम् आज्ञातं न किञ्चित् । लोकत एव तेषां प्रसिद्ध । तदुक्तम्
"प्रसिद्धानि प्रमाणानि व्यवहारश्च तत्कृतः ।
प्रमाणलक्षणस्योक्तौ ज्ञायते न प्रयोजनम् ॥" [ न्यायावत ! ० श्लो० २] प्रसिद्धानामेव तेषामनुवादः तदविसंवादेन प्रवचनप्रामाण्यनिर्णयार्थमिति चेत न तेषामपि तन्निर्णाय तदन्येषामनुवादनसामवस्थापते । निर्णय उद्दिसंवादात्म्यासा दुखते तदर्थस्तदनुवाद इति चेत ; न; तथा आगमप्रामाण्यनिर्णयस्यापि सम्भवात् । तदेबोच्यते'ग्रामाण्यं यदि शास्त्रगम्यम्' शास्त्रं तजनितं तदर्थज्ञानं तेन गम्यं निश्चेतव्यं ग्रामाण्यमयश्चकत्वम् । तदपि प्रत्यासत्तेः तस्यैव कथमवगम्यम् ? प्राक् पूर्वम् । कुतः ? अर्थसंवादनात् अर्थस्यागमःभिधेयस्य यत्संवादनं प्रत्यक्षादिनिबन्धनमविप्रतीसाररूपं तत इति । यदि चेत् इति । एतदुक्तं भवति-यथा प्रत्यक्षादौ प्रामाण्यनिर्णयस्ततः प्रागेव तथा यथागमज्ञानेऽपि व्यर्थं तदर्थाविसंवादनार्थं
१५
| २१२१६
२५
तेषां तत्कथनमिति | पक्षान्तरं द्योतयति - 'अथ न' इति । अथ यदि ततः प्राक् शास्त्रगम्यं तत्प्रामाण्यं न भवति पश्चादेवागमादिति; अत्रोत्तरम् - 'संख्या' इत्यादि । येतसाम् आगमज्ञानानां संख्याय नेकादिरूपं परिगणनम् । लक्षणमिति मतिपूर्वत्यादि, गोचरः ससंसारतत्कारणादिः अर्थों हेयोपादेयपरित्यागोपादानादिस्तेषां कथने किं कारणमाज्ञातं न किश्चित् । तथा हि
कृत्वाऽपि यदि चेतःसङ्ख्यादिकथनं त्वया । तदर्थनिर्णयेऽपेक्ष्यं प्रत्यक्षादिममान्तरम् ॥१५८णा तत एवेष्टसं सिद्धेर्व्यर्थं तत्कथनं भवेत् । अदेव मधुप्राप्ती पर्वतारोहणेन किम् || १९८८ || अतो न युक्तं तत्कथनमिति ।
अत्रोत्तरमाह-सकलागमार्थविपयज्ञानाविरोधं
युधाः प्रेक्षन्त इति । सकलो निरवशेषो य आगमस्यार्थः प्रत्यक्षादिस्थानत्रयगोचरस्तद्विपयं यज्ज्ञानमागमजनितमेव तस्याविरोधं प्रत्यक्षादिभिरबाधनं बुधाः प्रेक्षन्ते मर्षेण निर्णयरूपेण
१ भेद - अङ्गविष्टवत्। द्वादशविधम् श्रामनेकविधम् । २ - रामशताः । ३ मस्तस्यर्थः आ व ० i
| SR No. | 090313 |
| Book Title | Nyayavinishchay Vivaranam Part 2 |
| Original Sutra Author | Vadirajsuri |
| Author | Mahendramuni |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 521 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 13 MB |