Page Text
________________
२३४
न्यायविनिश्चयविवरणे
[ २०४-५ सुगतोऽपि मृगो जातो मृगोऽपि सुगतः स्मृतः। तथाऽपि सुगतो बन्यो मृगः खायों ययेष्यते ॥२०४॥ तथा वस्तुपलादेव भेदाभेदव्यवस्थितः ।
चोदिनो दधि खादेति किमुष्ट्रमभिधावति ॥२०५॥ इति ।
सुगताऽपि न केवलमन्यो जातः पूर्वस्मिन् भवे मृगः मृगोऽपि न केवल मनुष्य एव सुगतः स्मृतोऽनुमतः तदुत्तरभवे शाक्यैः । ततः किम् ! तथाऽपि मृगसुगतभवयोः उपादानोपादेयतयैकसन्तानत्वेऽपि सुगतो बन्यो न मृगो मगस्तु खाधो न सुगत इति यथा येन अवस्थाभेदप्रकारेण इष्यते सौगतः, तथा वस्तुबलादेव वस्तुशक्तित एव भेदाभेदयोरसाकर्येण व्यवस्थिते चोदितो दधि खादेति कस्मात् उष्ट्रमभिधापति सत्येव तत्साकर्ये तदुपपत्तेः ।
सम्प्रति जात्यन्तरं दर्शयन्नाहअत्रैवोभयपक्षोक्तदोषारेका [ अनवस्थितेः ] । इति ।
अत्रैव मेदामेदव्यवस्थिताबेर उभयपक्षः नित्यैकान्तपक्षः क्षणिकैकान्तपक्षश्च तत्र य उक्तः स्या दिना मोषः अर्थ किरण द युज्येत नित्यक्षणिकपक्षयोः" [ लघी० श्लो० ८ ] इत्यादिः
तस्य आरेका संशीति तिरिति वक्ष्यमाणेन सम्बन्धः । कुत इत्याह--अनवस्थितेः तदारेकायाः १५ प्रमाणाधितत्वेन स्थित्यभावात् । अन्यथा सर्वस्यापि प्रमाणस्य निविषयतापत्तेः । पुनरपि तदन्तरमाह
अनन्वयादिदोषोक्तेः प्रपश्चो वा [ अनया दिशा ] इति ।२०६||
चा इति समुच्चये अनन्वयः सर्वानेकान्तसाधने सपक्षवैकल्यम् आदिशब्दात् अपक्षधर्मत्वं सत्त्वादिसाधने हेतुसाध्यै व्यावृत्त्यभावश्च स एव दोषस्तदुक्तः प्रपञ्चः प्रबन्धो जातिरिति पूर्ववत्सम्बन्धः ।
कयोपपत्त्येत्याह-'अनया दिशा' इति । अनया पूर्वप्रतिपादितया दिशा अन्वयाधभावेऽपि गमक२० स्वोपपत्तिवर्मनेति।
ननु यथाऽन्यापि साधादिसमा जाति यायिकादिना कथ्यते तथा स्वया किन्नेति चेत् ! अत्राई
मिथ्योत्तराणामानन्त्याच्छास्ने वा विस्तरोक्तितः ।
साधादिसमत्वेन जानिर्नेह प्रतन्यते ।।२०७॥ इति ।
न पुनरिह शास्त्रे साधर्म्यवैधादिसमा तयाऽपि जातिविस्तरेण निरूप्यते । कस्मादिति चेत् ! मिथ्योत्तराणां पुरुषाभिप्रायनिबन्धनत्वेनेयत्तापरिच्छेदाभावात् विलक्षणकवर्थने वा शास्त्र विस्तरेणा श्रीपात्रकेसरिस्वामिना प्रतिपादनादित्यलमभिनिवेशेन ।
तदेवमनुमानतदामासभेदे निरूपिते यथा जयेतरव्यवस्था तथा दर्शयन्नाह ---
प्रकताशेषतत्वार्थप्रकाशपटुवादिनः। विब्रुवाणोऽब्रुवाणो वा विपरीतो निगृहयते ॥२०८॥ इति ।
१ -स्वासत्तासा- आ०, बन, प० । २ -साभ्याम्यात्यभा- आ०, ब०, प० । -साध्यायावस्था भा-ता।३ न्यायसु०५।११-३७ ।
| SR No. | 090313 |
| Book Title | Nyayavinishchay Vivaranam Part 2 |
| Original Sutra Author | Vadirajsuri |
| Author | Mahendramuni |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 521 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 13 MB |