________________
११२
न्याय-दीपिका मनम्-तस्मादग्निमानेवेति । अनयोर्व्यत्ययेन' कथनमनयोराभास: 1 अवसितामनुमानम् ।
परोक्षप्रमाणभेदस्मागमस्य निरूपणम्] ७३. 'अथागमो लक्ष्यते2 । प्राप्तवाक्यनिबन्धनमर्थज्ञानमागम: । अत्रागम इति लक्ष्यम् । अवशिष्ट लक्षणम् । अर्थमानमित्येवतावत्युच्यमाने प्रत्यक्षादावतिव्याप्तिः, अत उक्तं वाक्यनिबन्धनमिति । वाक्यनिबन्धमर्थज्ञानमित्युच्यमानेऽपि यादच्छिकसंवादिषु विप्रलम्भवाक्यजन्येषु सुप्तोन्मत्तादिवाक्यजन्येषु वा नदीतीरफलसंसर्गादिज्ञानेष्वतिव्याप्तिः, प्रत उक्तमाप्तेति । प्राप्तवाक्यनिबन्धनज्ञानमित्युच्यमानेऽप्याप्तवाक्यकर्मके श्रावणप्रत्यक्षेतिव्याप्तिः, अत उक्तमर्थेति । अर्थस्तात्पर्यरूढः6 [प्रयोजनारुढ] इति यावत् । अर्थ एव? 'तात्पर्यमेव वचसि [ ]
१ विपरीतक्रमण, क्रमभङ्ग नेत्यर्थः । २ नितिम् । ३ विस्तरतोऽनुमानं प्ररूप्याधुना क्रमप्राप्तमागमं लक्षयति प्रयेति । ४ 'प्राप्तवचनादिनिवन्धनमर्थज्ञानमागम:' । परीक्षा-2-4 प्राप्तस्य शाक्यं वचनं तन्निबन्धन यस्यार्थज्ञानस्येत्याप्तवाक्यनिबन्धनमर्थज्ञानमिति । अत्र 'माप्तशब्दोपादानादगौरर्षयत्वव्यवच्छेदः । अर्थज्ञानमित्यनेनान्यापोहज्ञानस्याभिप्रायसूचनस्य च निरासः ।-प्रमेयर पृ. १२५ । ५ प्राप्तो यथार्थवक्ता । ६ उक्तं च-'अर्थजान मित्येतावत्युच्यमाने प्रत्यक्षादातिव्याप्तिरत उक्तं वाक्यनिबन्धनमिति 1 वास्यनिबन्धनमयनानमित्युच्यमानेऽपि यादृच्छिकसंचादिषु विप्रलम्भ
1 मु 'इत्यवसिज'। 2 व लिख्यो'। 3 द 'तत्रागम'। 4 म भु 'तावदुच्यमा' । 5 द 'यादग्विसंवादिविप्रलम्भ'। 6 म मु प 'ताल्पयंस्प'। 7 मु 'सर्थ एव' नास्ति ।
