Page Text
________________
भ्यायत्रिनिश्चयविवरण
[ १११२१ तदेवं मूलकारिमानिर्दियोः द्रव्य-पायपदयोः ठगाख्यानं कृत्वा सामान्यविशेषषदओस्तदर्शयसि
समानभावः सामान्य निशेषोऽन्यो व्यपेक्षया ॥१२१॥ इति ।
समानः सदृशः स चासौं भावश्च आत्मलाभ; स एक सामान्यम्, 'नेक ५ सकलव्यक्तिगतम्' इति समानशब्देन, नापि तद्सोऽर्थान्तरम्' इति च भाषपदेन प्रदर्शयति ।
न हि सामान्यं तदाधारसमस्तव्यक्तिगतमेकं सम्भवति; व्यक्त्यन्तरालेऽपि तदुपलम्भप्रसङ्गात् । व्यक्ताव तयुपलम्भो ध्यत्तस्तन्निमित्तत्वात नान्यत्रेचि चेत; न; उपलभ्येस
रस्वभावतया तस्य भेदापसेः। सो व्यापि सामान्यं वथैवोपलभ्यत इति कथनान्तरालेऽपि १० तदुपलब्धि: ? व्यक्तिच्नेव भावादिति चेत् ; तदन्तालेयसतः कथमेकत्वम् १ अनुगतप्रत्ययात् ;
कः प्रत्ययस्यानुगमः ! एकत्वमिति चेत् ; न; प्रतिव्यक्ति 'खण्डो गौः मुण्डो गौः' इति तदरशैवोपलम्भात् । प्रत्ययरधं सामान्यमिति चेत् । तस्याप्येकत्यं तव्यक्तिधु कुतः । तदानुगामिनि भन् : नः नवापि 'कः प्रत्ययस्यानुरामः' इत्यादेशयुत्तेरनवायापत्तेन । तन्नैकं सस्वमन्यदा सामान्यम् ।
नापि भावार्थान्गरम् ; भावस्यासत्यापत्तेः सत्येन सम्बन्धात्रेति चेत् ; म; सम्बन्ध. स्य द्विष्ठत्वात् , असतश्च सदधिकरणत्वानुपपसे। काकदन्तऋन् । प्रारीवाऽसत्यं तत्सम्बन्धात् न तत्समये इति चेत् । ग; किं पुनस्तत्सम्बन्धः फादागिरको यत एवम् ? तथा थेन् ; कुतस्त'स्यापि सरथम ! अन्यस्मात् तत्सम्बन्धादिति चेत् ; सोऽपि कथमसतः व्योमकुसुमधन् ?
सस्यापि प्रागेव सत्सम्बन्धादसत्वं न सत्समय इति चेतन तत्रापि 'कि पुनः इत्यादेदोश२० दपरिनिष्टानाच । अकादाचित्कस्तु नित्य पचति न तदपेशे भावस्य ग्रागसत्यम् । भषतु स्वरूप.
सश्चापेक्षमेवेति चेम् ; सति तस्मिम् किमन्यसत्त्वसम्बन्धेन ? कारणेन तत्सम्बद्ध एवोत्पाद्यत इति चेत् ; भवेदेवं यदि सरवद्वयमुपलभ्येत । न वैवम् ; 'पटोऽस्ति, पटोऽस्ति' इत्यादादेकत्यैव आत्मभूतस्य तस्योपलम्भास्।
____घटोऽस्तीति प्रत्ययः विशेषणापेक्षः, विशिष्टनात्ययस्वासू , दुखीति प्रत्ययषत् , यशापेक्ष्य ३. विशेषणं तद् अर्धान्तरं सस्वम् , तत्कथं तस्याऽप्रतिपत्तिरिति चेत् ? म; स्वरूपसत्त्वस्यैव कल्पनापृथकृतस्य विशेषणत्वोपपत्तेः । इण्डोत्पन्न वस्तु मिन्नमेव विशेषणं दृष्टमिति चेत् ; किं तत्त्वशम् ? एण्ड इति चेत् ; तर्हि 'देवदत्ते दण्डः' इत्येव प्रत्यय: स्यात 'उत्पले नीलम्' इतिवत्, न 'दण्डी' इति । दण्डसम्बन्ध एय; तरयैव मत्वर्थीयेनाभिधानादिति चेत् ; न तस्यापि स्वरूपप्रत्यासत्तेरन्यस्याऽप्रतिपत्तेः, अकारणाच ततो दण्डीत्यत्र तत्प्रत्यासोरिव सद्रव्यमित्यायो
-पोऽन्यब्यारे-म०, २०,२०१२ सम्बयापि। ३ तासम्बन्ध- प्रा०, ००७-यापतेआ०, २०, ५०।
| SR No. | 090296 |
| Book Title | Nyayavinishchay Vivaranam Part 1 |
| Original Sutra Author | Vadirajsuri |
| Author | Mahendramuni |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | |
| Total Pages | 609 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 19 MB |