Page Text
________________
tis's]
प्रथमः प्रत्यक्षभस्ताबा
२९७
म सत्यपि विषये 'तत्प्रयुक्तस्यैव तस्य प्रसङ्गात् । भवत्विति वेम् ; यत्र तर्हि तत्परिपाको रास्ति तत्र सत्यपि विषयहणेन वैशयम् । नायं दोषः सत्येव तत्परिपाके विषयग्रहणस्यापि भावादिति चेत्; न; भावितस्यापि विषयस्य ग्रहणप्रतीतेः । अन्यथा अनभ्यासेदशायां जलादेवदर्शने लिङ्गाभावात् कथमर्थकियानुमानं यतः स्तनपानाद्यर्थिनः प्रवृत्तिर्भवेदिति न विषयस्वरूपवनादेव वैशम्, सत्यपि तस्मिनन्तरङ्गमलविशेप मलीमसत्वेना वैशद्यस्यापि सम्भवात् । ५ ततो न सूक्तमिदम् ' स्त्ररूपेण प्रतीतं चेत्' इत्यादि ।
सम् अन्तरङ्गमविरमा विगमप्रयुक्तत्वे वैशद्येतयोर्ज्ञानधर्मत्वमेवेति कथमन्यस्वाभ्यां व्यपदिश्यते ' स्पष्ट नीलादि: अस्पष्टो वा' इति ? ' इति च ; न; तथाविधज्ञानविषयतथैव तथा व्यपदेशोपपत्तेनं सादारम्यरूपात्तत्संसर्गात् । तद इदमपि न सुभाषितम्- 'तत्संस तिचात्वं वेत्' इत्यादि, सञ्चपदस्थ तत्समभावेऽप्युपपत्तेः ।
पुनरपि कथं प्रतियन्नित्यत्राह न्यूनाधिकतयापि वा । न्यून पूर्व गृही तस्यास्यैव स्मरणात् अधिकतया तस्यैव कालाधिकस्यानुस्मरणात् । अथवा पर्वताद गण्डशै. लक्ष्य न्यूनतया ततः पर्वतस्याधिकतया प्रतिवेदनात् ।
स्यान्मतम्-विषयाकारवैकल्यमेवात्र व्यवस्थापयितुमभिप्रेत्तम्, तब 'प्रदेशादि' इत्यादिनैव प्रतिपादितम् तत्किमनेन 'प्रस्फुटम्' इत्यादिना 'न्यून' इत्यादिना च प्रयो- १५ अन्यभावादिति ? तम आत्मन्यवस्थापनस्य तत्प्रयोजनस्वास् किं पुनरात्मा "प्रतिरुध्यत इति ? अत्र पसे भूया - 'प्रमाणाभावात्' इति तमुतरम्'प्रस्फुटम् इत्यादि । व्यवस्थापित एव पूर्वमात्मेति चेत् न प्रकारान्तरेणेदानी व्यवस्थापनात् । तथा हि यद्यात्मा नाम न भवेत् कुस्तदा प्रस्फुटेतररूपतया विज्ञानेषु न्यूनाधिकस्वभावतया च विषयेषु राशिद्वयप्रतिपतिः १ "एकशशिविषयस्य ज्ञानस्य यन्तरं प्रत्यनुपक्रमेतत्प्रतिपतेरनुपपत्तेः प्रतियोदिपरिज्ञान- २० मन्दरेणैकराशिपरिज्ञानमात्रादेव "तत्प्रतिपत्तेरनुपलम्भात् । तत्र तदुपक्रमे च न सम्भवत्येवात्मप्रतिषेधः परापर विषयग्रहणोपक्रमाविज्ञानस्य ज्ञानस्यैव आत्मत्वेन आत्मतत्ववेदिभिरभ्यनुज्ञानात् । न च राशिद्वयपरिज्ञानमसिद्धम् प्रसिद्धत्वात् । प्रसिद्धिरप्येकराशिपरिज्ञानस्यैवेति चेत् । कुत एतत् ? तथानुभवादिति चेत् न राश्यन्तरज्ञानेऽपि वदविशेषात् । तथापि तस्य प्रसिपला तदपरस्यापि भवेदित्यभाव एव वहिरन्तश्च भावानामापद्येत । न चासौ शक्यव्य- २५ वस्थापनः प्रमाणवैकल्यात । ततोऽनुभवलादेकस्पिरिज्ञानमभ्यनुज्ञानतो राश्यन्तरपरिज्ञानमयुपविषय एव । एतदर्थमेवेदमुकम् -'प्रतियन्' इति । तस्मादुपपन्नं राशिद्वयपरिज्ञानादाव्यवस्थापन तत्प्रतिपादनार्थं प्रस्फुटम्' इत्यादिकं 'न्यून' इत्यादिकञ्च वचनम् ।
;
३
भाषापरिपाकप्रयुतस्यैन । २ वैशवस्य । ३ वेदन्यत्र मा०, ६०, ० प०
४० ५० ५ भूलदशा-आ०, ब०, प० । इति रा
प०
८ - ० ० ५-ताव अस्य न्यून-आ०, ब०, प० ०११-० ० ० १२ प्रतिया-आ०, ब०, प० । १२ -
14
१०
१०३४- परिभ
-स्य संख-०, ५०, ३० प्रति०, ६०, ० ० ४० १
| SR No. | 090296 |
| Book Title | Nyayavinishchay Vivaranam Part 1 |
| Original Sutra Author | Vadirajsuri |
| Author | Mahendramuni |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | |
| Total Pages | 609 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 19 MB |