Nyayavinishchay Vivaranam Part 1

SR No.: 090296
Original Sutra Author: Vadirajsuri
Author: Mahendramuni
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Total Pages: 609
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 19 MB

Page 246

१११०]
प्रथमः प्रत्यक्षपस्वायर वहादिनां शरीरेन्द्रियादिव्यतिरिक्तजीवसम्बद्धपुद्गलपरिपाकपूर्वक मिश्याज्ञानत्वात् मदिरापयोगजनितमिध्याज्ञानवत् । तज्ज्ञानत्वं च तस्य प्रत्यक्षादिना पाध्यमानत्वात् । अदुसम्
"जीवस्य संविदो भ्रान्तेनिमिन मदिरादिवत् ।
तत्कर्मागन्तुकं तस्य प्रबन्धोऽनादिरिष्यते ॥" [सिद्धिवि० पृ. ३७३] इति ।
भविष्यति चास्य तृतीये विस्वर इति नेदानी क्रियते । भवत्येवम् । तथापि कथम. ५ सतो विषयस्य तत्र प्रतिभासनमिति चेत् ? तज्ज्ञानशक्षित एव, सतोऽपि तस्य संत एव सदु. पपत्तेः । निरूपितं चैतत्पूर्यमिति म निरूप्यते ।
___ यदि प्रतिपत्तिविषयस्याप्यभावो हन्तैवं कथमनेकान्तेऽपि विश्वास इसि चेत् ? भवत्वेवम् , यदि प्रतिपत्तिमात्रात्तत्सिविरुध्येत, न चैयम् , सद्विशेषाय निठावाधात् तदभ्युपगमात, तस्य च प्रमाणैः तत्रोपस्थापनात् । यदीवमनेकान्तविधिपरैः कथं तरेकान्तप्रतिषेध इति घेत ? न; प्रतिरोधपरत्वस्यापि तेषु भावात् , अन्यथा तैर्विषयेषु स्वरूपादिवत् पररूपादिनापि विध्युपकल्पनायां नाऽवयवावयम्यादिविभागः, सर्वाभेदापोः : मार्य दोनो पक्षमा गिरी को आस्तामेतत् , उम्मतस्य यथावसरं निरूपणात् । एतेन प्रतिषेधपरेष्वपि तेथें विधिपरत्वमप्यक्षयोद्धव्यम् , अन्यथा तैर्विषयेषु पररूपादिवत् स्वरूपादिनापि प्रतिषेधोपकल्पनायामपि न तद्विभागसिद्धिः सकलविषयनि:स्वभावतापत्तेः । मायं दहेषः शून्ययादिनामिति चेत् ; इइमत्यास्तां १५ निरूपितत्वाभिरूपयिष्यमाणत्याछ । ततो विषयाणां परस्परतो विवेकमविवेकय स्वसो वदतामवश्यम्भावी प्रमाणेषु विधिप्रतिषेधपरतया द्वैप्याभ्युपगमः । तथा च तान्येच आत्मम्यनेकासम् एकान्तबिरोधिनं प्रतिपद्यमानानि तन्त्र परप्रतिज्ञातं तदन्यथाभावं प्रतिषेधतीति किन्न: म्यासेन ? बहिर्विषय एवाचेतने "तब्यापारोपदर्शनेन अस्माभिस्तत्यतिध"विधानात् । तव्यापारोऽपि पराभिमतबहिर्विषयानुरूप एवेति चेत् ; किं तत्प्रमाणं यस्यैष व्यापार: ? प्रत्यक्षमेवेति २० छन् ; म; अस्य अवयवावयव्याधेकान्तभेदे तददर्शनात् । अन्यथा तर न विवादः स्यात् , अस्ति , कैश्चिन् तत्रात्यन्ताभेदस्य, अपरैः कथन्निद्धदस्य, योगैरेशान्तभेदस्य च प्रतिपादनात् । स्याद्वादिनामपि यदि फवरिषदे तव्यापारः कथं विवाद इति चेत् । न सत्यपि "तव्यापारे बावट्यामोहस्यानि (हादनि)मयसम्भवात् विषादोपपता, निश्चयस्यैव विवादविरोधित्वात् । न चैवं नैयायिकानाम्, घरप्रत्यक्षस्य निश्चयकरूपत्वाद् “व्यवसायास्पर्क प्रत्य- २५ कम्" [ न्यायसू० १३१४ ] इति तलक्षणभवणात् । स्याद्वादिनामपि निर्णयात्मकमेव प्रत्य
-सम्बन्ध-०,१०,१०,१।२-मानत्वं तस्य मा.२०,०,स। ३ मिथ्याज्ञावश्यम् । -तेनिर्मित सा५ अत्र सावत्रं त्रुष्टितम् । भवत्येवं प०,०। झापशक्तित एव । ७ प्रतिपत्तिविशेषादेव । ८ प्रमाणः। १ प्रमाणेषु । .. झन द-R०, २०, प., 1 प्रमाणभ्यापारोमदनम । १२ अन्यथाभावनिषेध । ३ दर्शनात भा.प.स. ४ कात्र भा०प०.स. १५ पौर १६ जनैः, कुमारिलभसारिमिक्ष। १७ तम्यापारबलव-बा०,२०,१०,साप्रमाणभ्यापारे। पक' युक्त नैयायिकामाम् ।