Page Text
________________
१८) प्रथमः प्रत्यक्षप्रस्ताव
१६१ वस्तुकल्पनाविरहस्य विप्रतिपत्तिस्थानस्यानेनासाधनात्। तत्कल्पनाबिरह एघानेन साध्यत इति क्षेत्र ; न ; तलक्षणापरिज्ञानात् । इदमेव विशेषणविशेष्यप्रत्येकदर्शनपूर्वकं संयोज्यमहर्ण नलमणमिति चेत् ; क पुनरिद बल्लभगल्येन प्रतिपन्नम् ? दण्डीति विकल्प इति चेत् ; न; तत्र योजनस्य-मिश्रणस्य वस्तुतोऽसस्थान अवस्तुविकल्पलक्षणत्यायोगात् । भवतु या किमपि योजनम् , तथापि दण्डदेवदत्तयोः प्रत्येकदर्शनं विकल्पकम् , अविकल्पकं का? विकल्पका चेत्५ सहि तत्रापि दण्डस्य विशेष्यस्य तवयवानाच विशेषणानां प्रत्येक दर्शनं योजनम्यापेक्षणीयम् । तदषयवानाच दर्शनस्य विकल्पकरवे तत्रापि तेषां तानाना प्रत्येकं दर्शनं योजनं चापेशिसव्यं तावदेवं यावदन्ते परमाणवः, तेषाञ्च न दर्शनम्, तस्मिंश्च न तद्विशिष्टस्य तवयपिनो दर्शनम् , तत्र च न सद्विशेषणस्योत्तरावयविनो दर्शनम्, तावदेवं यावन्न दण्डदर्शनम् । देवदत्तदर्शननिषेवेऽध्ययमेव न्याय इति प्रत्येकदर्शनाभावान संयोज्यग्रहणं दण्डस्य देवदत्तेनेति १० कर्थ नामोनि म निकालAIम्येत ? तन्न संयोदर्शने विकल्पकम् ! अषिफस्पकमेव सदिति चेत; तत्र कस्य प्रतिभासः ? अषयविन इति चेत् ; न तस्य निरवववस्य तमनुपलम्भान् "परस्यानभ्युपगमाघ । सावयवस्थेति चेत् ; ; तदर्शनस्य विशिष्तविषयत्वेनाविकल्पकत्वाभावप्रसङ्गान् । निरंशक्षणिकस्य स्वलक्षणस्य तत्र प्रतिभासनमिति बेन ; भवत्येव निर्विकल्पकत्यं तदर्शनस्य यदि तलवचिदुपलधु" शक्येत । नापि तद्विषयस्य क्षचियोजनमिसि १५ सुव्यवस्थितो दण्डीति विकल्पः ।
___स्यान्मतम् -संवेदनाकारयोरेव दण्ठदेवदत्तयोः प्रत्येकदर्शनं योजनाच न बहिराकारयोः, विकल्पस्य वस्तुदृस्या निर्विषयत्वात् , सन्नायं प्रसङ्ग इति; तदपि न समीचीनम् तसंवेदनस्यामधगमात् । दण्डिज्ञानात् पूर्व देण्डप्रतिभास देवदत्तप्रतिभासम्च् विकल्पवयं तदिति पेत् । सम्भवस्थत्र प्रत्येक दर्शनं न पुनयोजन क्षणिकत्वेन पश्चात्तदभावात् द्वयस्यैकीकरणायो १० गाच! नन्यिदमेव पुनर्योजनं यसवयन उभयप्रसिभासमेकं पण्डिज्ञानमुपजन्यत इति चेन्न सद्यस्य युगपदसम्भवात् , अनभ्युपगमात् । क्रममावे च समिहितस्यैव कारणत्वं नेतरस्येति कथं तवयजन्यस्य दण्डिविकस्पस्य ? सन्निहितस्थापि व्यवहितविकल्पसंस्कार प्रबोधगर्भस्यैत्र कारणत्यादेवमिति चेत् । अस्ति सहि कथञ्चित्प्राच्यविकल्पस्याप्युभयप्रतिभासवत्यम् । भवतु को दोष इति चेन् ? कुतस्तस्याप्युत्पत्तिः । तादृशादेव प्राच्यविकल्पादिति चेत् ; क्य तर्हि प्रत्येक , दर्शनमुपयोगवा" ? यतस्तद्वयनमपालोचित न भवेत् । वम प्रत्येकदर्शनपुरस्सरं योजन वस्तुतो विकल्पलक्षग, उभयावभासित्वे सत्येकज्ञानत्वस्यैव तल्लक्षणत्वेनावस्थानान् । तथा
1-स्व प्रति-आ०,५०,५०,स। २ वस्तुकल्पनाविरद्द 1 ३'मित्र' इति पद यो समस्' इति पदल टिप्पणभूत मूले प्रारमिति माति। -सस्वाद वस्तुविता प्रत्येकद-०२०प० । ६ दण्डावयबामाम् । ७ परमादर्शनाभा 1 4 -मै तापय-०,०,१०,ल। ९ द०४देयवस्तयो।। १. अश्यविनः ।" निरंशस्य । १२ बौद्धस्य । १३ -लब्ध शारे-आ०,१०,१०,स.1 विकल्प सभ 1५ ण्डिप्रति--भा०, १०,००१६ --रावस्कीकरणा--आ०, ५०, ५०, R12. दण्डप्रतिमासेन देवदत्तप्रतिभासेन च । १५ भोत्तरस्य श०,०,५०,०१९-बदत:४०,५०,००-मानसरस्थानात्-सानादस्थानात्-80०,५०,१०)
| SR No. | 090296 |
| Book Title | Nyayavinishchay Vivaranam Part 1 |
| Original Sutra Author | Vadirajsuri |
| Author | Mahendramuni |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | |
| Total Pages | 609 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 19 MB |