Page Text
________________
ज्यायधिनिश्चयविवरण
[१३ नकार्यकारियमिति : २: निम्य वेद प्रवर्तकल्यानभीष्टः पिनियत , अनुमानवैफल्यप्रसमात । केवलमप्रतात. दर्शनभनुमानसष्टितं ? प्रयतीकामति येत; म; माणसम्भषस्यासग्मतत्वान । नन्न एकावर्तनकार्यकारि हतुः; अमित्यात । तदय प्रदेशान्तरे विकल्पस्य प्रवर्नत्यं प्रनिषिश्य पुनरत्यत्रा युगच्छम् स्वयाचैत्र खचरितं विडम्बयनीति कथमनुस्मत्त , प्रज्ञाकर: ? तन्नेदं विकम्पे बैशामुपचरितं तनिबन्धनाभाशत् ।
कि वहि ? यस्तुभूतमेव । कुन्त एतन् ! अनुपचरितस्वे सति वेद्यमानत्वात् सबन्यखपवन । अन्नसायदेमानुपचरितत्वमुक्तम, पेश्वभागस्यं तु केनेति चेत् ? न ; आत्मवेदनपदेन तस्याप्युनस्यात् । तस्यमत्र प्रयोगः-तारिवकं सविकल्पकप्रत्यक्षस्य वैशयाम् , 'उपचारकिरहे सति
स्वानुभवगोचरत्वात् , तदपराकारवदिति । न चेदमाश्रयासिद्धं, साधनमः । प्रत्यक्ष वैशवस्य स्वसंवे१० दनप्रत्यक्षसिदत्वात् । अत एव न स्वरूपासिद्धम् । नापि विरुद्धम ; अंसति उपपरिते च बैशने
यथोकस्य साधनम्यासम्भवान् । अत एव च व्यभिचारवत । तस्मादसिद्धत्याविमलविकलत्याद भवत्येत्र अनन्तत्प्रत्यक्षम्य तात्त्विकी वैशामिद्धिः ।
अथ द इजद स्वररनेटमयेसिप्रतिपत्तेः । न मनमानादन्यात शक्यनिवननेति तदेव वक्तव्यम । तरुचेदमेव-विशदमेव प्रत्यक्ष प्रमाणद्वितवान्यथाऽनुपपत्तेः । प्रत्यक्ष परोक्षमिति १५ हि प्रमाणद्वितयं प्रमागोपपन्नतया प्रत्याय्यमानमनुपपन्नमेव भवति यदि प्रत्यक्षमप्यविश्वमेव,
परोक्षस्यैव प्रमाणस्य व्यवस्थितेः अौशयस्य सालझणत्याम् ; म दैवम् , सप्तो विशदमेव प्रत्यारमिति सत्रे विचार्यने- प्रमाणस्वरूपठयतिरिक्त तन्नित्यम् असम्प्रतिपसेः प्रमाणस्य च स्वरूप प्रत्यवत्वपरोधस्थे । तयो यदि प्रत्येक तत्साधनत्वम् , उमयोपादानमपार्थकमिति कथमकिद्धि
करत्वं नाम म साधनदोषः ? समुदितयोस्तत्साधनवे प्रत्यक्षमेवेंक प्रमाणे प्रार्म तहक्षणस्यैव २० त्रैमास्य तत्समुगायेन साधनात्, न परोक्षं तल्लणसाधनोपायाभावादिति बिरुद्धो हेतुः, -
विरुद्धसाधनात् । इष्ट हि प्रमाणद्विरवं तद्विरुद्धं चैकप्रमाणत्वम् , सत्साधने च सष्टमेवेष्टविरुद्धसाधनत्यं तस्य । परोक्षप्रमाणावैशधसाधनेऽप्वग्रमेय हेतुरिति चेत् ; कथमेचे प्रत्यक्षवैशासाधने परोक्षाशचन तत्साधने व "चरपरेण व्यभिचारवत्त्व हेतो भवेत् ? अथ वैशमवैशवं का
न प्रत्येक सत्समुदायलाध्यम् , अपितु समुक्तिमेव वदयमदोष इति चेत् । तदत्येकाधिकरणम् , २५ भिन्नाविकरण वा स्यात् ? एकाधिकरणं चेन तदात्मकमेकमेव प्रमाणमिति न प्रमाणद्वयसिद्धि",
अतो हेतुविद्धप्रतिज्ञार्थ: स्वान् । मिनाधिकरणमिति चेत् । किं कस्याधिकरणम् । प्रत्यक्षमेव
अनौ । २ नाशिरभ्या-मा०,०, प०, सइ एकस्मिन् प्रमेये बना प्रमाणाना प्रवृत्तिा प्रमाणसम्ब रमते हि " प्रवक्षपरोक्षाभ्यां मेयस्यान्वस्य सम्भवः । तस्मात् प्रमेयद्वित्वेन प्रमाणद्विष्वमिण्यते॥" [प्र.पा. २१६३ इतकाचा प्रमाणज्यमस्वैन न दु सम्प्लदः । सणिकत्वास पदार्थानां नैकत्राथै बहुप्रमाणामां व्यापारः । अान्यम्- धार्मिका २१११२३ ४ हेतोसम-सा0। ५ विकर पकायक्ष १ असदुप-- अायुप-अ,०, स। विप्रतिपतिः। 6-याद्वितीक्षा-
भाच०, १०, ०1 ९ लापरीक्षप्रमाणशय -भा, व १०.स. प्रत्यक्षपानि । 11-सिद्धरतो हेतुविरुद्धार्थ: आ०,१०, प.स."
| SR No. | 090296 |
| Book Title | Nyayavinishchay Vivaranam Part 1 |
| Original Sutra Author | Vadirajsuri |
| Author | Mahendramuni |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | |
| Total Pages | 609 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 19 MB |