Nyayavinishchay Vivaranam Part 1

SR No.: 090296
Original Sutra Author: Vadirajsuri
Author: Mahendramuni
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Total Pages: 609
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 19 MB

Page 126

SATANIRMAisalientistindiatima
१४३]
प्रथमः प्रत्यक्षप्रस्ताव तत्र तल्लक्षणं सदा स्थादच्याप्तिः, अप्रमाणे तु प्रमाणलक्षणभावो न दोषाय असिख्याध्यमावस्य गुणत्वान् । लोकप्रसिद्ध्या 'तप्रमाणत्वमकीकृत्य तैरव्याप्तिद्भाव्यते न वस्तुवृत्या । अत एवोक्तम्--'लोकवस्तावदीपेन मया दृष्टमित्यादि व्यवहरति' इति पर्यन्तमिति चेत् ; वस्तुवृत्स्या तर्हि बोधप्रमाणलक्षणमध्यातिदोपरहितमेवेति कथं तत्र तदुद्धापन निरनुयोज्यानुयोमामिमह. स्थान न भवेत् ? वस्तुतश्च तेपामप्रामाण्ये फथमिदमुक्तम्-'युक्तियुक्तं चैतम्' इत्यादि; अवस्तु- ५ भूतसा युक्तियुक्तस्वानुपपत्तेः।
किच, तेषां प्रामाण्ये युक्ति, प्रमितिक्रियाकरणत्वमेव । यदुतम्-'प्रमाणपदं करणस्वाभिधायक प्रमीयतेऽनेनेति प्रमाणम् ।' इति, तस्यै च साधकतमस्वभावस्यामा स्वयं प्रतिपदयमान एव कथमिदं वक्सुमर्हति 'युक्तियुक्तं चैतम्' इति ? यथाज्ञानमेव परार्थप्रवृत्तानां वचनक्रमोपपत्तेः, अन्यथालातस्यान्यथावधने हि कत्वान्न परार्थफारी स्यात् । अस्तु यहि १० वस्तुस एप सेषां प्रामाणीति ने ; न ; परिसरमा । भूसालसमभ्येकदेशतया तेषां दिति चेत्, नन्वेषमुपचार एवं स्यात् , प्रमाणैकदेशसया तेषां प्रामाण्यात् । न सत्यध्यं भवताम् 'न चौपचारिफं तेषां प्रामाण्यम्' इत्यस्य विरोधात् । “सामग्रीवद्वतोरध्यतिरेकात् सामग्रीप्रामाण्यवत् वलप्रामाण्यमपि वास्तवमेव गौपचारिकमिति चेत् ।
कथमेकक्रियावां स्यादनेक कारणं पृथक । "धास्पादिभेदे यानेदश्छिदेरप्युपलभ्यते ॥२०७॥ प्रमितेरपि भेदश्चेत्, न; "सकृत्सदसम्भवाम् । ज्ञानान सूरापजन्म न यदः शइसने मतम ॥२०॥ क्रमेण तस्य भावश्चेन्अक्रमातक्रमः कथम् ?
कारणादक्रमान्नो यस् कार्य क्रमवदीयते ।।२०९॥
तन्नेदं युक्तम्-'"प्रदीपादिवत् प्रभागादेरपि वस्तुतस्तत्मसङ्गाव । तस्यापि तद्वत्तदेकदेशत्वात् तत्र प्राप्तमपि प्रामाम्यं विशेषविधिना प्रमाहत्यादिना बाध्यत इति चेत् कः पुनरयं तस्य"बाधो नाम ? सामप्रीतादात्म्यनिषेध इति चेन्; न; "दभावात् । अन्यथा प्रमातृत्वादेरप्यभावप्रसङ्गात् । न हि सामग्रीवहिर्गतस्य "तत्त्वम् ; अतिप्रसङ्गात् । तदन्तर्गतस्यापि" प्रामाण्यमेन निषिध्यत इति चेत् ; ; तदन्तर्गमव्यतिरेकेष नेत्रादीनामप्यपरस्य प्रामाण्यस्याभावात् । २५ वतो 'यगतर्गमो न प्रामाण्यनिषेधः, "स चेन ; नान्सर्गमः' इति महानय व्यायासः परस्य । कीशेन वा "तेन "तस्य आधनम् ? गौणेनेति चेत् ; न; तदवस्थायां प्रामाण्यस्याप्रसक्त: . अलक्ष्ये लसपनभावस्य । २ प्रदीपादि प्रामाण्यम् । ३ “अनिप्रहस्थाने निग्रहामाभियोगो निरमुयोज्याजुयोगः।"-न्यायसू. ५५२२२२ । पृ०५७ ५.७।५ प्रदीपाली सामयिकदेशानाम् । पृ०५७ ५.८॥
सामायकदेवस्य ८सामध्येकदेशानां प्रवीपादीमाम् । ९प्रामाध्यमू। १० सामप्रीतदेकदेवायो। ११रपदे कियाभेद एवोपलभ्यते न स्वभेदः २ युगपत् । १३ शानजन्मनः। १४ क्रयरहिसात् सामग्रीरूपकरणात् । १५ प्रदीपादेरित प्र-मा०प०, १०, स०१६ यव देक-मा०, २०,40,110 प्रमात्रादौ १८ बोधो नाम मा०,२० १० स०।१९ सामग्रीलादारम्बनिषेधाभावात । २७ अमात्रादिषम् । २.मात्रादेः। २२ प्रामाण्यनिषेधः । १३. प्रमावृत्याविना । १५ प्रामाण्यस्म । २५ गौरवसायाम् ।
a nanamannima
-m
naunee