SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 93
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ व्यञ्जनान्ता: पुल्लिङ्गाः ककारषकारयायांमे क्षो भवति सुवाक्षु। कवर्गप्रथमः शषसेषु द्वितीयो वा॥२५७ ॥ कवर्गप्रथमस्य द्वितीयो भवति शषसेषु परतो वा । सुवाख्सु । प्रत्यञ्शब्दस्य तु भेदः । चवर्गदगादीनां चेत्यत्र चवर्गग्रहणबलादञ्च युज् क्रुचा प्रागेव गत्वं । मनोरनुस्वारो धुटि ॥२५८ ॥ अनन्त्ययोर्मकारनकारयोरनुस्वारो भवति धुटि परे । वर्गे वर्गान्तः ॥२५९ ।। अनुस्वारो वर्गे परे वर्गान्तो भवति। संयोगान्तस्य लोपः ॥२६॥ पदस्य संयोगान्तस्य लोपो भवति विरामे व्यञ्जनादौ च । प्रत्यङ् । प्रत्यञ्चौ । प्रत्यञ्चः । प्रत्यक्षं । प्रत्यञ्चौ। व्यञ्जनान्नोऽनुषङ्गः ॥२६१ ॥ सुवाचः सुवाचौ सुवाभिः सुवाचि सुवाचो इससे सुवाक्षु बना। श् ष स् के आने पर क वर्ग का प्रथम अक्षर विकल्प से द्वितीय अक्षर हो जाता है ॥२५७ ॥ अत: सुवाख्सु बन गया। सुवाक्, सुवाग सुवाचौं सुवाचः सुवाग्भ्याम् सुवाभ्यः सुवाचम् सुवाचः सुवाचः सुवायोः सुवाचाम् सुवाचा सुवाग्भ्याम् सुवाक्षु, सुवासु सुवाचे सुवाग्भ्याम् सुवाग्भ्यः प्रत्यञ्च् शब्द में कुछ भेद हैं। 'चवर्गदृगादीनां च' इस सूत्र से च को ग् हो गया तब प्रत्यन् ग् + सि 'व्यञ्जनाच्च' इस सूत्र से सि का लोप हो गया। यहाँ च के निमित से न् को ज् हुआ था अत: च् को ग् करने पर ञ् मूल न् के रूप में आ गया। धुट के आने पर अंत में न हो ऐसे मकार और नकार अनुस्वार हो जाता है ॥२५८ ॥ आगे वर्ग के आने पर अनुस्वार उसी वर्ग का अंतिम अक्षर हो जाता है ॥२५९ ॥ अत: प्रत्यङ् ग् रहा। विराम और व्यंजनादि विभक्ति के आने पर अन्त के संयोगी अक्षर का लोप हो जाता है ।।२६०॥ अत: प्रत्यङ् बना । प्रत्यञ्च् + औ= प्रत्यञ्चौ आदि । प्रत्यञ्च् + शस् धातु और लिंग के अंतिम व्यंजन से पूर्व में जो नकार है वह 'अनुषंग' संज्ञक हो जाता है ॥२६१ ॥
SR No.090251
Book TitleKatantra Roopmala
Original Sutra AuthorSharvavarma Acharya
AuthorGyanmati Mataji
PublisherDigambar Jain Trilok Shodh Sansthan
Publication Year1992
Total Pages420
LanguageHindi, Sanskrit
ClassificationBook_Devnagari & Grammar
File Size10 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy