Page Text
________________
स्वरान्ता: नपुंसकलिङ्गाः
अन्यादेस्तु तुः ॥२४१ ।। _ अन्यादेर्नपुसंकलिङ्गात्परयोः स्यमोलोंपो भवति तुरागमश्च । द्वितीयस्तुशब्द: किमर्थम् ? असम्बुद्धयधिकारनिवृत्त्यर्थम् ।
वा विराम ॥२४२॥ विरामे धुटां प्रथमस्तृतीयो वा भवति । अन्यत्, अन्यद् । अन्ये । अन्यानि । हे अन्यद, हे अन्यत् । हे अन्ये । हे अन्यानि ॥ शेषं पुंवत् । एवमेकतरं वर्जयित्वान्यतरप्रभृतयः ।
स्य॥२४३॥ एकतरशब्दस्य नपुंसकलिङ्गे तुरागमो न भवति । एकतरम् । एकतरे । एकतराणि । हे एकतर । हे एकतरे। हे एकतराणि। पुनरपि । अन्यत्र सर्वशब्दवत् । इत्यकारान्ता: । आकारान्तो नपुंसकलिंग: सोमपाशब्दः।
स्वरे ह्रस्वो नपुंसके ॥२४४ ॥
नपुंसक लिंग में अन्य आदि से परे सि और अम् का लोप होकर 'तु' का आगम हो जाता है ॥२४१ ॥
उ का अनुबन्ध लोप होकर अन्यत् बना। सूत्र में दूसरा तु शब्द किसलिये है ? असम्बुद्धि अधिकार की निवृत्ति के लिये है।
विराम में धुद को तृतीय अक्षर विकल्प से होता है ॥२४२ ।। अन्यत्, अन्य
अन्ये अन्यानि | अन्यस्मै अन्याभ्याम् अन्येभ्यः हे अन्यत् ! हे अन्यद् ! हे अन्ये । अन्यानि ! अन्यस्मात्, अन्याभ्याम् अन्येभ्यः अन्यत्, अन्यद
अन्ये अन्यानि अन्यस्य अन्ययोः अन्येषाम् अन्येन
अन्याभ्याम् अन्यैः अन्यस्मिन् अन्ययोः अन्येषु इस प्रकार से एकतर को छोड़कर अन्यतर आदि शब्द चलते हैं । एकतर + सि, एकतर + अम् एकतर शब्द से परे सि, अम् विभक्ति के आने पर तु का आगम नहीं होता है ॥२४३ ॥
अत: मु का आगम होकर एकतरम् एकतरे एकतराणि।
अकारांत शब्द हुये । अब आकारांत नपुंसकलिंग 'सोमपा' शब्द है । नपुंसक लिंग में वर्तमान स्वर ह्रस्व हो जाता है ॥२४४॥
अत: सोमप+सि है।
'अकारादसंबुद्धौ मुश्च' २३६वें सूत्र से अकारांत नपुंसक लिंग से परे 'सि, अम्' का लोप होकर 'मु' का आगम हो गया तब सोमपम् बना।
सोमपम् सोमपे सोमपानि । । सोमपाय सोमपाध्याम् सोमपेभ्यः हे सोमप ! हे सोमपे ! हे सोपपानि !| सोमपात्, सोमपाभ्याम् सोमपेभ्यः सोमपम सोमपे सोमपानि सोमपस्य सोमपयोः सोमपानाम्
सोमपेन सोमपाध्याम सोमपैः सोमपे सोमपयोः सोमपेषु १. पर्जन्यवल्लक्षणप्रवृत्तया हस्वस्यापि ह्रस्वः। काण्डे कुण्ड्ये काण्डीभूतं कुलमित्यत्र नपुंसके इति लिङ्गोपादानान भवति । युगवरत्राय युगवस्वार्थमित्यत्रासिद्ध बहिरङ्गमन्तरङ्गे इति र भवति ।
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |