Page Text
________________
कातन्त्ररूपमाला
सुधीः ॥१९२ ।। सुधीशब्द इयं प्राप्नोति विभक्तिस्वरे परे । सुधियौ। सुधियः । सम्बोधनेऽपि तद्वत् । सुधियम् । सधियो। सधियः । सधिया। सधीभ्याम । सधीभिः। सधिये। सधीभ्याम। सधीभ्यः। सधियः । सधीभ्याम । सधीभ्यः । सधियः । सधियोः । सधियाम । सधियि । सधियोः । सधीष ।। इति ईकारान्ताः । उकारान्त: पुल्लिङ्गो भानुशब्द: ।। स च मुनिशब्दवत् । अयं भेद:-उत ओत्वमवादेशश्च । भानु: । भानू। भानय: । हे भानो । हे भानू । हे भानवः । भानुम् । भानू । भानून् । भानुना । भानुभ्याम् । भानुभिः । भानवे। भानुभ्याम् । भानुभ्यः । भानोः । भान्बो:। भानूनाम् । भानौ भान्वोः। भानुषु । एवमृतु मेरु गुरु तरु धातु सेतु बाहु वायु बहुप्रभृतयः : इत्युगान्ता: । रूमान पुगिना सन्दः । म र यवक्रीशब्दवत् । उवादेशोऽत्र भेदः । कटयूः । कटघुवौ । कटघुवः । सम्बोधनेऽपि तद्वत् । कटघुवम्। कटप्रुवौ । कटगुवः । कटपूवा । कटप्रूभ्याम् । कटप्रूभिः । इत्यादि । खलपू शरलू काण्डलू प्रभृतौनां सेनानीशब्दवत् । वत्वं भेदः । प्रतिभूशब्दस्य तु भेदः । सौप्रतिभूः । स्वरादौ--
सेनानीः सेनान्यो सेनान्यः । सेनान्ये सेनानीभ्याम सेनानीभ्यः हे सेनानी ! हे सेनान्यो ! हे सेनान्यः । । सेनान्यः सेनानीभ्याम् सेनानीभ्यः सेनान्यम् सेनान्यो सेनान्यः सेनान्य: सेनान्योः सेनान्याम् सेनान्या सेनानीभ्याम् सेनानीभिः । सेनान्याम् सेनान्योः
सेनानीषु इसी प्रकार से ग्रामणी और अग्रणी शब्द चलेंगे। सुधी+सि= सुधीः ।
सुधी+ औ उपर्युक्त १९०वें सूत्र से अनेक अक्षर होने से स्वर वाली विभक्ति के आने पर ई को य प्राप्त था कि उसे बाधित करके आगे का सूत्र लगता है
सुधी शब्द के ई को इय् आदेश होता है ॥१९२ ॥ स्वर वाली विभक्ति के आने पर। सुधियो बना। संबोधन में तथैव है। सुधीः सुधियों सुधियः । सुधिये सुधीभ्याम् सुधीभ्यः हे सुधीः ! हे सुधियो ! हे सुधियः । | सुधिय: सुधीभ्याम् सुधीभ्यः सुधियम् सुधियो सुधियः सुधियः सुधियोः सुधियाम्
सुपिया सुधीभ्याम् सुधीभिः । सुधियि सुधियोः सुधीषु इस प्रकार से ईकारान्त शब्द पूर्ण हुए। अब उकारांत भानु शब्द आता है। भानु+सि= भानुः बना।
मुनि के समान 'इदुदग्निः ' इस १६१वें सूत्र से अग्नि संज्ञा हो गई, यह पूरा रूप मुनि के समान चलेगा अंतर इतना ही है कि उसमें 'इ' को 'ए' हुआ. था और उसमें 'उ' को 'ओ होगा। और 'ओ' को अव् आदेश होगा। सूत्र सभी वे ही लगेंगे। यथा--
भानुः पानू भानवः । मानवे भानुभ्याम् भानुभ्यः हे मानो | हे भानू । हे भानवः ! भानो: भानुभ्याम् भानुभ्यः भानू
भानून भानोः भान्वोः भानूनाम् भानुना भानुभ्याम् भानुभिः ।
पान्त्रोः इसी प्रकार से ऋतु, मेरु, गुरु, धातु, सेतु, बाहु, वायु, बहु आदि रूप चलेंगे।
भानुम
भानों
भानुषु
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |