Page Text
________________
तिङन्तः
अतोन्तोऽनुस्वारोऽनुनासिकान्तस्य ॥४९५ ॥
1
अनुनासिकान्तस्य धातोरभ्यासस्यान्ते अनुस्वारागमो भवति चेक्रीयिते परे । चंक्रम्यते । कुटिल इति किम् ? भृशं पुन: पुनर्वा क्रामति ।
वश्चिस्त्रंसिध्वंसिभ्रंसिकसिपतिपदिस्कन्दामन्तो नी ॥ ४१६ ॥ एषामभ्यासस्यान्तो नी आगमो भवति चेक्रीयिते प्रत्यये परे । वनीवच्यते । अनिदनुबन्धानामगुणेनुषङ्गलोपः । अत्यर्थं स्रंसते सनीस्रस्यते । दनीध्वस्यते । बनी भ्रस्यते । स गतौ । कसि गतिशासनयोः । अत्यर्थं कसति चनीकस्यते । पनीपत्यते । स्कन्दिर् गतिशोषणयोः । चनीष्कद्यते । घ्राध्मोरी ॥ ४१७ ।।
I
घ्राध्मोरित्येतयोराकारस्य ईकारो भवति चेक्रीयिते प्रत्यये परे । जेत्रीयते । देश्मीयते । " हन्तेर्नी वा वक्तव्यं" हन्तेर्नी वा भवति चेक्रीयिते प्रत्यये परे अत्यर्थं हन्ति जेघ्नीयते ।
अभ्यासाच्च ॥४१॥
अभ्यासात्परस्य हन्तेर्हस्य घो भवति ।
२९३
अतोन्तोऽनुस्वारोऽनुनासिकान्तस्य ॥४९९ ।।
धातोरभ्यासस्य अतः अकारास्यान्तोऽनुस्वारागमो भवति चेक्रीयिते परे । जंधन्यते । ये वा ||४२० ।।
अनुनासिकान्त धातु से चेक्रीयित प्रत्यय के आने पर अभ्यास के अंत में अनुस्वार का आगम हो जाता है ॥४१५ ॥
चक्रम्यते = चंक्रम्यते । कुटिल अर्थ में हो ऐसा क्यों कहा ? भृशं पुनः पुनर्वा क्रामति यहाँ चक्रीति प्रत्यय नहीं हुआ हैं
I
वञ्च, स्रंस, ध्वंस् भ्रंस कसि पति पदि स्कंद धातु को चेक्रीयित प्रत्यय के आने पर अभ्यास के अंत में 'नी' का आगम हो जाता है ॥४१६ ॥
=
'इदनुबंध' को अगुण में अनुषंग का लोप हो गया । वनीवच्यते । अत्यर्थं स्रंसते = सनीस्त्रस्यते । दनीध्वस्यते । बनीभ्रस्यते । कस— गमन करना। कसि गमन और शासन अत्यर्थ कसति = 'वनीकस्यते । अत्यर्थं पतति पनीपत्यते । स्कंदिर्— गति और शोषण अर्थ में हैं । चनीस्कद्यते । चक्रीति प्रत्यय के आने पर घ्रा और ध्या के आकार को ईकार हो जाता है ||४१७ ॥ जेीयते । देमीयते । “हन् को घ्नी विकल्प से होता है" अत्यर्थं हन्ति = जेनीयते । पक्ष में-- ज
=
हन् य ते ।
अभ्यास से परे हन् के ह को घ हो जाता है ॥४१८
चक्रीति प्रत्यय के आने पर अनुनासिकांत होने से धातु के अभ्यास के अंत में अनुस्वार का आगम हो जाता है ||४१९ ॥
जंघयते ।
अगुण यकार प्रत्यय के आने पर खन सन जन के अंत को विकल्प से आकार हो जाता है ॥४२० ॥
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |