Page Text
________________
२८८
कातन्त्ररूपमाला
__मिजादीनां स्वरस्य इसादेशो भवति अभ्यासलोपन सनि परे । डुमिन् प्रक्षेपणे। मातुमिच्छति मित्सति मित्सते। मी श्लेषणे । मामिच्छति मित्सते । मा इति मेमाडोरपि ग्रहणं । मातुमिच्छति मित्सते । धित्सति धित्सते । दित्सति । दित्सते । रभ राभस्ये । आरिप्सते । डुलमा प्राप्तौ । आलिप्सते । शक्ल शक्तौ । शक्तुमिच्छति शिक्षा : एल शल पातृ सौ : पि.पति पद नतो . पिसते .
इबन्तर्धभ्रस्जदम्भुश्रियूर्णभरज्ञपिसनितनिपतिदरिद्रां वा ॥३८८ ॥ एषां वा इड् भवति सनि परे । देवितुमिच्छति सन् दिदेविषति ।। ऋध वृद्धौ । अदितुमिच्छति सन् अदिधिपति । भ्रस्ज पाके ।। बिभ्रज्जिपति । बिभ्रक्षति अत्र भ्रस्जे जादेशो वा इति भ्रस्जेस्थाने भृजादेशः । दम्भु दम्भे । दिदम्भिवति । भज श्रिङ् सेवायां । शिश्रयिषति शिश्रीवति । यु मिश्रणे ।
। उवर्णस्य जान्तस्थापवर्गपरस्यावणे ॥३८९॥ जान्तस्यापवर्गपरस्याभ्यासोवर्णस्य इत्वं भवत्यवणे परे सनि । यियविषति । युयूषति । जु इति सौत्रोऽयं धातः । जिजावयिषति ।। टक्षक शब्दे। शिवयिषति । लिलावयिषति । लनाति कथितमन्यः प्रयुक्ते। धातोश्च हेताविन् । पिपावयिषति । पिपिविषति । बिभावयिषति । बिभविषति । कर्णञ् आच्छादने । प्रोर्णवितुमिच्छति सन् प्रोणुनविषति । बिभरिषति । ज्ञपि । जिज्ञपयिषति ज्ञीप्सति । षणु दाने । सिषनिषति ।
स्तौतीनन्तयोरेव पणि ।।३९० ॥ __निमित्तात् पर: स्तौतीनन्तयोरेव स: षमापद्यते षणि षत्वभूते सनि परे । इति नियमान्न षत्वम् । सिसासति ॥ दरिद्रा दुर्गतौ।
डुमिन्–प्रक्षेपण करना । मातुम् इच्छति 'सस्य सेऽसार्वधातुकेत:' से स को त होकर मित्सति । मित्सते। मीङ्-श्लेषण करना । मातुम् इच्छति = मित्सते । मा इससे मेङ् माङ का भी ग्रहण होता है। मातुम् इच्छति= मित्सते। धातुम् इच्छति =धित्सति धित्सते। दातुम् इच्छति =दित्सति दित्सते । रभ-प्रारंभ करना=आरिप्सते डुलभष्-प्राप्त करता है = आलिप्सते । शक्ल = शक्ति अर्थ में है शक्तुम् इच्छति = शिक्षति । पल शल पत्लु-गति अर्थ में है। पित्सति । पद-गति अर्थ में है पित्सते।
इप अन्तः ऋध भ्रस्ज् दम्भु श्रि यु ऊर्ण भर ज्ञप सन् तन् पति दरिद्र शब्दों से सन् के आने पर इट् विकल्प से होता है ॥३८८ ॥
देवितुम् इच्छति = दिदेविषति। ऋध-वृद्धि होना= अर्द्धितुम् इच्छति = अदिधिषति । भ्रस्ज्-भजितुम् इच्छति = विभ्रजिषति । विभ्रक्षति । भ्रस्जको विकल्प से भृज आदेश हो जाता है । दम्भु-दम्भ करना । दिदम्भिवति । एज श्रिञ्-सेवा करना । शिश्रयिषति । शिश्रीपति । यु-मिश्रण करना।
जकारान्त प वर्ग से रहित अभ्यास के उ वर्ण को सन् के आने पर इ वर्ण हो जाता
है ॥३८९ ॥
विकल्प से—यियविषति, युयूषति जु यह धातु सूत्र में है। जिजावयिषति । टु, क्षुरु, कु-शब्द करना । रिरावयिषति । लिलायिषति । कोई काटता है, अन्य कोई उसको प्रेरित करता है इस अर्थ में "धातोश्च हेताविन्"४४७ से पाययितुम् इच्छति = पिपावयिषति। पिपविषति । विभावयितुम् इच्छति विभावयिषति विविति । ऊर्णञ्-आच्छादन करना प्रोर्णवितुम् इच्छति । प्रोणुन-विषति । भर्तुम् इच्छति = ब्रिरिषति । ज्ञप्-जिज्ञपयिषति, ज्ञीप्सति । षणु-देना। सिपनिषति ।।
सन् के आने पर निमित्त से परे स्तौति और इवत में ही स को घ होता है ॥३९० ॥
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |