Page Text
________________
!
तिङन्त:
२८७
उवर्णान्ताद्धातोर्नेड् भवति सनि परे । भवितुमिच्छति बुभूषति । एदिधिषते । पिपक्षति | पिपक्षते । निन्दिषति । सिसिषते । बिभ्रंशिषते । दिध्वंसिषते । विवासति । विवासते । विव्यासति । विव्यासते । जेर्गि: सन्परोक्षयोः ॥ ३८२ ॥ जयतेर्गिर्भवति सन्परोक्षयोः परतः ।
स्वरान्तानां सनि ॥ ३८३ ॥
स्वरान्तानां धातूनां दीर्घो भवति सनि परे ।
नाम्यन्तानामनिटाम् ॥ ३८४ ॥
नाम्यन्तानां धातूनामनिटां सनि गुणो न भवति । विजिगीषते । परोक्षायां जिगाय जिग्यतु: जिग्यु: । विजिग्ये विजिग्याते विजिग्यिरे ॥ चिचीषति । निनीषति । तुष्टृषति । अदेर्घस्लृ सनद्यतन्योः । वसतिघसेः सात् ॥ ३८५ ॥
आभ्यां परमसार्वधातुकमनिड् भवति ।
सस्य सेsसार्वधातुके तः ॥ ३८६ ॥
1
सस्य तकारो भवति धातुकेसन परे। जिला से विवत्सति । शिशयिषते । विवक्षति । विवक्षते । जुहूषति । जिहासते ।
सनि मिमीमादार भलभशकपतपदामिस् स्वरस्य ।। ३८७ ।।
भवितुं इच्छति — होना चाहता है। यहाँ भवितुं क्रिया और इच्छति क्रिया का कर्ता एक है अत: सन् प्रत्यय आने से 'चण् परोक्षाचेक्रीयितसन्नंतेषु' से द्वित्व होकर 'पूर्वोऽभ्यासः' से पूर्व को अभ्यास हुआ, ह्रस्व हुआ और तृतीय अक्षर होकर बुभूषति अब इसके रूप भवति के समान देशों लकारों में चल जायेंगे। एधितुम् इच्छति = एदिधिषते । पत्तुम् इच्छति = पिपक्षति । पिपक्षते । नन्दितुम् इच्छति = निनन्दिषति । स्रंसितुम इच्छति सित्रसिषते। बिभ्रंसिषते । दिध्वंसिषते । वातुमिच्छति विवासति । विवासते । वायितुमिच्छति । विव्यासति । त्रिव्यासते । विजेतुम् इच्छति = विजि जिस ति । सन् और परोक्षा में जि को गि हो जाता है ॥ ३८२ ॥ सन् के आने पर स्वरांत धातु को दीर्घ होता है | ३८३ ॥
नाम्यन्त अनि धातु को सन् के आने पर गुण नहीं होता है ॥ ३८४ ॥
=
विजिगीषते । परोक्षा में - जिगाय जिग्यतुः जिग्युः । विजिग्ये । चेतुम् इच्छति चिचीषति ३८२ सूत्र से दीर्घ हुआ है। नेतुम् इच्छति = निनीषति । स्तोतुम् इच्छति = तुष्टषति । अद् को २६२ सूत्र से घस्लृ आदेश होकर |
वस और घस् से असार्वधातुक में इट् नहीं होता है ॥ ३८५ ॥
घस् घस् सन् ति क वर्ग को च वर्ग होकर अभ्यास को इवर्ण एवं तृतीय अक्षर होकर जिघस् स ति । असार्वधातुक सकार के आने पर धातु के सकार को तकार हो जाता है ॥ ३८६ ॥ जिघत्सति । वस-निवास करना = विवत्सति । शयितुम् इच्छति । शिशयिषते । वक्तुम् इच्छति = वित्रक्षति । विवक्षते । होतुम् इच्छति = जुहूषति । हातुम् इच्छति = जिहासते ।
मिञ् मीङ् माङ् दा र्भ लभ शक पत पद के स्वर को इस आदेश हो जाता है और सन् के आने पर अभ्यास का लोप हो जाता है ॥ ३८७ ॥
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |