Page Text
________________
कातन्त्ररूपमाला
धासीयास्तां । दासीष्ट । दीव्यात् । सविषीष्ट । विकल्पेन सोषीष्ट सोषीयास्तां । नह्यात् । नत्सीष्ट । षुञ् अभिषवे। सूयात् । अभिषूयात् । अभिषोषीष्ट । वा । "वा संयोगादेस्त इति वक्तव्यम् " ॥ ज्या वयोहानौ । ज्येयात् । ज्यायात् । म्लै गात्रविनामे । म्लेयात् । ग्लै हर्षक्षये । ग्लेयात् । टोश्चि गतिवृद्ध्योः । निश्वीयात् । निवेषीष्ट । इत्यादि । तुद्यात् । शलृ शातने । शत्सीष्ट । भृषीष्ट । मुच्यात् । मुक्षीष्ट । रुध्यात् रुत्सीष्ट । भुज्यात् भुक्षीष्ट । युज्यात् युक्षीष्ट । तन्यात् । तनिषीष्ट । मनिषीष्ट । विक्रीयात् । विक्रीषीष्ट । गृह्यात् । ग्रहीशीष्ट । चोर्यात् । चोरयिषीष्ट । चोरयिषीयास्तां । पाल्यात् । पल शल पतलू पथे च गतौ । पाल रक्षणे च । उभयपदी : पालयिषीष्ट । अर्च पूजायां । अर्ध्यात् अर्च्यास्तां अर्ध्यासुः । अर्चयिषीष्ट अर्चयिषीयास्तां । तन्त्रयिषीष्ट । वार्यात वारयिषीष्ट । इत्याशीः समाप्ता ॥ भविष्यति भविष्यन्तीत्यादिना भविष्यत्काले भविष्यन्ती | विभक्तिर्भवति । भविष्यति भविष्यतः भविष्यन्ति । भविष्यसि भविष्यथः भविष्यथ । भविष्यामि भविष्यावः भविष्यामः । एधिष्यते एधिष्येते एधिष्यन्ते। एधिष्यसे एधिष्येथे । एधिष्यध्वे । एधिष्ये एधिष्यावहे । एधिष्यामहे । पक्ष्यति पक्ष्यते । नन्दिष्यते । स्त्रसिष्यते । असिष्यते । ध्वंसिष्यते । एवं शङ्किष्यते । वङ्किष्यते । वन्दिष्यते । वे संवरणे । वास्यति। वास्यते । अत्स्यति । वक्ष्यति वक्ष्यते । होष्यते । होष्यति । धास्यति । धास्यते । दास्यति । दास्यते । देविष्यति । सेविष्यति । नत्स्यति । नत्स्यते । सोष्यति । अशिष्यते । अक्ष्यते । चेष्यति । चेष्यते । तोत्स्यति ।
I
हन्दन्तात्स्ये ।। ३५८ ॥
२८०
I
अगुण ऐसा क्यों कहा ? धासीष्ट । दासीष्ट । दीव्यात् । सविषीष्ट । विकल्प से इट् होता है । अत: सोषीष्ट । नह्यात् । नत्सीष्ट । नहेर्द्ध: सूत्र २७८ से ह को ध व ध को प्रथम अक्षर त हुआ है। षुञ्-सूयात् । अभिषूयात् । अभिघोषीत । (वा संयोगादेः) संयोग हों आदि में ऐसा आकारान्त धातु से परे आशिष में एत्व विकल्प से होता है। ज्या-वयोहानौ । ज्येयात् । ज्यायात् । म्लै मुर्झाना-- प्लेयात् । ग्लै- हर्ष क्षय होना । ग्लायात् । टोवि-गति और वृद्धि होना । निश्वीयात् । निश्वेषीष्ट । इत्यादि । तुद्यात् । शल- शातन करना । शत्सीष्ट । भृषीष्ट । मुच्यात् । मुक्षीष्ट । रुध्यात् । रुत्सीष्ट । भुज्यात् । भुक्षीष्ट । युज्यात् युक्षीष्ट । तन्यात्, तनिषीष्ट । मनिषीष्ट । विक्रीयात् । विक्रोषीष्ट । गृह्यात्, ग्रहीषीष्ट । चोर्यात्, चोरयिषीष्ट । पाल्यात् । पल शल पत्लृ - पथ और गति अर्थ में पाल-रक्षण अर्थ में हैं— उभयपदी है। पालयिषीष्ट । अर्च- पूजा । अर्ध्यात् | यह धातु एक मात्र परस्मैपदी है अतः यह रूप ठीक नहीं। तन्त्रयिषीष्ट । वृञ्-वार्यात् । वारयिषीष्ट ।
I
इस प्रकार से आशिष् प्रकरण समाप्त हुआ ।
अथ भविष्यति प्रकरण प्रारम्भ
भविष्यत् काल में भविष्यति विभक्ति होती है।
भू-स्यति इट् गुण, अव् षत्व होकर = भविष्यति भविष्यतः भविष्यन्ति । एधिष्यते । पक्ष्यति । पक्ष्यते । नन्दिष्यति । नदि परस्मैपदी है। अतः नन्दिष्यति ठीक है। संसिष्यते । श्रंसिष्यते । ध्वंसिष्यते । शङ्कष्यते । वङ्किष्यते । वदिष्यते । वेञ् वास्यति । वास्यते । अद्-अत्स्यति । वक्ष्यति । वक्ष्यते । होध्यते । होष्यति । धास्यति । धास्यते । दास्यति । दास्यते । देविष्यति । सेविष्यति । नत्स्यति । नत्स्यते । सोष्यति । अशू व्याप्तौ । अशिष्यते । अक्ष्यते । चेष्यति । चेष्यते । तोत्स्यति ।
स्वकार के आने पर हन् और ऋदंत से इट् का आगम होता है ॥ ३५८ ॥
| SR No. | 090251 |
| Book Title | Katantra Roopmala |
| Original Sutra Author | Sharvavarma Acharya |
| Author | Gyanmati Mataji |
| Publisher | Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan |
| Publication Year | 1992 |
| Total Pages | 420 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Grammar |
| File Size | 10 MB |